Vazhdimësia gjuhësore Trako-Ilire dhe lidhja me shqipen: Një vështrim mbi “Genesis of the earth and of man” (1860)

Më poshtë do marrim në analizë një fragment kyç nga vepra akademike britanike “Genesis of the Earth and of Man” (Botimi i Dytë, 1860), redaktuar nga Reginald Stuart Poole. Qëllimi është të evidentohet klasifikimi gjuhësor që shkenca perëndimore e shekullit të 19-të u bënte popullsive të lashta të Ballkanit. Dokumenti ofron një dëshmi të rrallë dhe të paanshme se gjuhët e Epirotëve dhe Maqedonasve të lashtë nuk klasifikoheshin si helene, por si pjesë e degës Trako-Ilire, e cila identifikohet në mënyrë eksplicite se mbijeton përmes gjuhës shqipe (“Skipetarian”).

Konteksti Historik dhe Burimi
Historiografia moderne e Ballkanit shpesh është errësuar nga agjendat nacionaliste të shekullit të 20-të. Për këtë arsye, burimet e shkruara para kristalizimit të këtyre agjendave marrin një rëndësi të veçantë dokumentare.

Vepra në shqyrtim, “Genesis of the Earth and of Man”, u botua në Londër në vitin 1860 nga shtëpia botuese prestigjioze Williams and Norgate. Redaktori, Reginald Stuart Poole (1832–1895), ishte një orientalist dhe arkeolog i njohur britanik, i cili punoi për Muzeun Britanik (British Museum). Fakti që ky tekst është shkruar nga një studiues perëndimore, pa asnjë lidhje emotive apo politike me Ballkanin, i jep atij statusin e një dëshmie neutrale shkencore të kohës.

Analiza e Tekstit: Klasifikimi i “Degës së Dytë”
Në faqen 212 të kësaj vepre, autori bën një ndarje të qartë etnologjike dhe gjuhësore të popujve të lashtë. Ai identifikon një degëzim specifik që e quan “Dega e dytë” (The second branch), duke e emërtuar atë si Trako-Ilire (Thracian or Illyrian).

Sipas tekstit:

“The second branch is the Thracian or Illyrian… in which countries it was followed, and partly supplanted, by the Pelasgian, or ante-historical formation of the Hellenic.”

(Shqip: Dega e dytë është Trakia ose Iliria… në vendet ku ajo u pasua, dhe pjesërisht u zëvendësua, nga Pellazgët, ose formime parahistorike para-helenë.)

Këtu autori bën një dallim thelbësor: ai e vendos shtresën Trako-Ilire si të dallueshme dhe ndoshta më të hershme ose paralele, por të ndryshme nga formimi “Helenik”.

Epirotët dhe Maqedonasit: Pjesë e Familjes Ilire, jo Greke
Pika më e fortë e argumentit vjen në fjalinë pasuese, e cila sfidon narrativat e mëvonshme greke që pretendojnë helenizimin e plotë gjuhësor të Epirit dhe Maqedonisë antike.

Teksti thotë qartë:

“The languages of the Epirots and Macedonians belong to this family…”

(Shqip: Gjuhët e Epirotëve dhe Maqedonasve i përkasin kësaj familjeje…)

Kur autori thotë “kësaj familjeje” (this family), ai i referohet subjektit të paragrafit: degës Trako-Ilire. Ky është një pohim akademik se, në vitin 1860, konsensusi (ose të paktën një rrymë e fortë mendimi) në Londër ishte se maqedonasit e lashtë dhe epirotët nuk flisnin greqisht si gjuhë amtare, por një idiomë të lidhur me Ilirët dhe Trakët.

“Skipetarian”: Hallka e Munguar e Vazhdimësisë
Pjesa përmbyllëse e paragrafit është ajo që vulos tezën e autoktonisë dhe vazhdimësisë shqiptare. Pasi ka klasifikuar Epirotët dhe Maqedonasit si Ilirë/Trakë, autori shpjegon se kush e përfaqëson këtë familje gjuhësore në kohën e tij (viti 1860):

“…which is now represented in those countries by the Skipetarian, the language of the Albanians or Arnauts.”

(Shqip: …e cila sot përfaqësohet në ato vende nga Skipetarian (Shqipja), gjuha e Shqiptarëve ose Arnautëve.)

Ky pasazh është vendimtar për dy arsye:

Identifikimi i Drejtpërdrejtë: Nuk lihet vend për ekuivoke. Gjuha e lashtë e Epirit dhe Maqedonisë nuk është zhdukur, por mbijeton tek “Skipetarian” (një transliterim i saktë i endonimit “Shqipëtar”).

Vazhdimësia Gjeografike: Autori thekson se kjo gjuhë përfaqësohet “in those countries” (në ato vende), duke konfirmuar se shqiptarët e vitit 1860 banonin po në ato toka ku dikur jetonin Epirotët dhe Maqedonasit ilirë.

Autoktonia si Fakt Historik, jo Mit Modern
Dokumenti i Reginald Stuart Poole (1860) shërben si një provë e pakontestueshme se teza e origjinës ilire të shqiptarëve dhe lidhja e tyre me Epirin dhe Maqedoninë antike nuk është një shpikje e Rilindjes Kombëtare Shqiptare apo e historiografisë së Tiranës pas vitit 1912.

Përkundrazi, ky tekst tregon se:

Bota akademike perëndimore e njihte Shqipen si pasardhëse të Ilirishtes dhe Trakishtes shumë kohë përpara se të vizatoheshin kufijtë modernë të Ballkanit. MPërpjekjet për të klasifikuar Epirin dhe Maqedoninë antike si ekskluzivisht greke bien ndesh me vëzhgimet e studiuesve neutralë të shekullit të 19-të.

Ky fragment vërteton se vazhdimësia iliro-shqiptare është një realitet historik i dokumentuar, i cili i ka mbijetuar rishkrimit politik të historisë në shekullin e 20-të. Përgatiti Elis Buba / usalbanianmediagroup.com