ALLGEMEINE ZEITUNG ” në vitin 1879: Copëtimi i Shqipërisë dhe pradrejtësitë ndaj saj paraqiten në gazetën gjermane

》Memorandumi i delegatëve shqiptarë.
Delegatët shqiptarë u paraqitën kabineteve të fuqive të mëdha memorandumin e mëposhtëm:

Kombi helen, që nga dita e shpalljes së pavarësisë, i ka kushtuar të gjitha përpjekjet për përgatitjen e mjeteve për të pushtuar Epirin dhe për të helenizuar popullin shqiptar.

Qeveria greke nuk është ndalur për asnjë moment të përdorë të gjitha mjetet në fuqi për këtë qëllim. Në mënyrë të veçantë, deri në një periudhë të caktuar, ajo mbrojti banditët, duke i mbështetur me shpenzimet e veta, për të nxitur banorët e krishterë të Thesalisë në kryengritje kundër qeverisë perandorake osmane.

Ne e dimë se si gjenerali Grivas i kaloi kufijtë helenë në 1854, i shoqëruar nga një bandë e madhe e rekrutuar në Greqi dhe mbështetësit e tij nuk u shmangën nga asnjë krim për të detyruar banorët e krishterë të bashkoheshin me ta.

Mirëpo, këto tentativa kriminale nuk dhanë efekt, nuk mundën ta lëkundinin besnikërinë e banorëve ndaj sovranit të tyre të ligjshëm, ata e provuan përsëri në 1866, pa sukses të mëtejshëm
Qeveria helene kishte organizuar komitete revolucionare në rrethe të ndryshme të Epirit dhe Thesalisë, të cilat shpërndanin armë dhe municione në sasi të mëdha për banorët. Veç kësaj, bandat helene këtë herë komandoheshin nga oficerë të ushtrisë greke dhe mbështeteshin nga trupat e rregullta greke. Megjithatë, në 1878, në çështjen Ligoris, ndodhi fakti i jashtëzakonshëm, se të krishterët e Epirit ishin të parët që zmbrapsën agresorët me armë në dorë.

Qeveria helene, duke parë edhe një herë pafuqinë e saj për të tronditur besnikërinë dhe përkushtimin e banorëve, miratoi një taktikë tjetër, efektet e së cilës i shohim sot. Me rrugë diplomatike ajo kërkon të arrijë qëllimin e saj dhe zoti Delyannis nuk ngurroi të pretendonte në memorandumin e paraqitur në Kongresin e Berlinit të gjithë Epirin, Thesalinë, Maqedoninë, Thrakinë e deri edhe Konstandinopojën, duke pohuar se të gjitha këto vende i përkisnin Greqisë.

Kongresi, duke mos marrë parasysh pretendimet e Greqisë, megjithatë rekomandoi kalimin në këtë mbretëri të rretheve të Prevezës, Nardës, Margaritës, Paramithisë, Pargës dhe Janinës deri në lumin Kalama, pa u shqetësuar për të drejtat e popullit shqiptar.

Fatmirësisht, ky opinion i formuluar në Berlin nuk ishte vendimtar.

Por të drejtat e shqiptarëve u shpërfillën jo më pak seriozisht dhe me gjithë protestat e shumta të telegrafuara në Kongres, disa rrethe të Shqipërisë ju shkëputën për t’i përfshirë ato në Serbi dhe Mal të Zi.

Po t’i hedhim një sy historisë antike dhe moderne, si dhe traktateve gjeografike, do të kuptojmë lehtësisht se çfarë padrejtësie janë bërë ndaj Shqipërisë.

✳️ Dihet që populli shqiptar është më i vjetër se ai grek; ne e dimë se Epiri ka qenë më parë një nga pjesët integrale të Shqipërisë dhe se ky vend nuk ka qenë kurrë, në asnjë masë, i pushtuar nga grekët. Dëshmitë e historianëve më të njohur të antikitetit, Herodotit, Tukididit, Strabonit, e vërtetojnë plotësisht këtë të vërtetë historike dhe librat e gjeografëve më të mëdhenj modernë vërtetojnë në këtë drejtim dëshmitë e autorëve antikë.

Një nga pretendimet absurde të helenëve është se meqenëse banorët e Janinës dhe Nardës përdorin gjuhën greke, ata duhet të konsiderohen se i përkasin kombësisë greke. Tani popullsia e Epirit numëron afërsisht gjashtëqind e pesëdhjetë mijë shpirtra dhe pjesa e raportuar se flet greqisht mezi arrin shifrën relativisht të parëndësishme prej 74.000 banorësh dhe përsëri kjo veçori nuk shpjegohet me origjinën e tyre helene, por me mungesën, në një periudhë të caktuar, të një alfabeti shqip dhe mbi të gjitha me efektin e përditshëm të fqinjësisë së tyre tregtare.

Të gjithë e dinë, në fakt, se çfarëdo gjuhe që flasin, banorët e këtyre vendeve janë me origjinë shqiptare dhe për më tepër, nëse do të merrej si rregull parimi i përputhshmërisë së gjuhës, do të ishte e nevojshme të ndryshohej harta jo vetëm e Evropës dhe e Azisë, por e të gjitha pjesëve të globit, në atë mënyrë që fuqitë më të mëdha të pakësoheshin ndjeshëm, madje edhe të rrezikonin totalin e shtypjes

së disave; Mbi të gjitha do të duhej të fillonte duke shkëputur nga Greqia më shumë se 200.000 banorë të gjuhës shqipe, do të duhej të shkëputeshin 170.000 nga Italia; 150,000 nga Serbia, Mali i Zi, Bullgaria dhe Dalmacia.

E shohim se ku do të çonte logjika e një parimi të tillë.

Edhe pse rrethet që i janë ndarë Serbisë dhe Malit të Zi, si Sputza, Podgorica, Vrania, janë shqiptare, ne e pamë të nevojshme të mos protestojmë kundër këtij copëtimi, sepse do të ishte në kundërshtim me respektin për shkak të një vendimi formal të Kongresit. Për më tepër, humbja e këtyre territoreve nuk kishte për Ne të njëjtën rëndësi apo të njëjtën peshë, sa do të kishte triumfi i pretendimeve greke, të cilat tentojnë ta shkatërrojnë kombin shqiptar duke e përthithur plotësisht atë. Megjithatë, nuk mund të harrojmë se dorëzimi i vendeve të sipërpërmendura te serbët dhe malazezët ngriti vështirësi të më shumë se një lloji, dhe shqetësimet që vazhdojnë ende në këto territore tregojnë qartë mungesën totale të harmonisë dhe inteligjencës midis dy elementëve të popullatave të ndryshme.

Rajoni i Epirit nuk mund të krahasohet me pjesët e Shqipërisë që u janë dorëzuar dy principatave. Rëndësia e tij rritet për faktin se në këtë rajon ndodhen portet më të rëndësishme të Shqipërisë si Prevesa, Narda, Gumenica, Parga; nuk ka strehime të tjera të sigurta në Shqipëri ku mund të ankorohet një anije. Nga ana tjetër, të vetmet fortifikime natyrore që ka Shqipëria janë ato të Prevezës, Janinës dhe Nardës; rajoni nuk ka pozicione të tjera strategjike.

Të lejosh Greqinë të marrë lokalitetet që pretendon në këtë vend do të ishte dështim në detyrën e çdo populli për të mbrojtur atdheun dhe kombësinë e tij, sepse do të ishte t’i jepte tani e tutje çelësat e Shqipërisë një populli të huaj, përpjekjet e të cilit synojnë vetëm ta dominojnë dhe ta zotërojnë atë tërësisht, do të ishte të pranonim të gjitha pozicionet tona strategjike dhe të gjitha veprat tona ushtarake do të dorëzoheshin përfundimisht në duart e një kombi të dobët, që një popull i gjallëruar nga ndjenjat patriotike nuk mund t’i lejojë vetes të angazhohet.

Dihet për të gjithë se pjesët e tjera të Shqipërisë janë malore, të thata dhe se banorët e këtyre krahinave jetojnë vetëm nga delet e tyre, të cilat i mbajnë gjatë verës në malet e tyre dhe që i çojnë në dimër në Nardë, Prevezë, Pargë, Margaritë, Paramithi dhe Janinë. Nëse këto lokalitete kalojnë në Greqi, shqiptarët, duke mos pasur kullota të tjera dimërore, do të reduktohen në shitjen e bagëtive. A kemi menduar për pasojat e një ekstremiteti të tillë? Kjo thjesht do të dënonte një milion njerëz që të mos kenë më asnjë mjet ekzistence, sepse të njëjtat vende janë të vetmet pjesë të vendit që prodhojnë drithëra (nga të cilat banorët e maleve marrin jetesën e tyre.

Kjo është arsyeja e vërtetë që grekët kanë për të pushtuar këto lokalitete: asnjë nga veçoritë që sapo kemi ekspozuar nuk është e panjohur për ta.

të njohura, dhe ata e dinë shumë mirë se ditën që do të kenë në dorë pikat më të lakmuara prej tyre sot, do të jetë e lehtë për ta të thithin gjithë pjesën tjetër të Shqipërisë.

Shqiptarët e kishin ruajtur atdheun, kombësinë, gjuhën dhe zakonet e tyre duke zmbrapsur agresionet e romakëve, bizantinëve dhe venecianëve, në kohët e barbarisë. Si mund të lejojmë, në një shekull iluminimi dhe qytetërimi, që një komb kaq trim dhe kaq i lidhur me tokën e tij, të sakrifikohet, t’i dorëzohet fqinjit të tij lakmitar, pa asnjë arsye ligjshme?

Populli shqiptar numëron dy milionë e treqind mijë shpirtra. Përballë dëshirave të ashpra të fqinjëve të tyre, në prani të rreziqeve që u kanosen, këto popullsi patriotike janë lidhur të gjitha së bashku me betime solemne, për t’i kushtuar të gjitha përpjekjet e tyre për të ruajtur nën autoritetin mbrojtës të Qeverisë Perandorake Osmane atdheun e tyre, kombësinë dhe gjuhën e tyre, duke e konsideruar për më tepër si një nga mjetet e nevojshme të reformës në vendin e tyre për arritjen e këtij qëllimi, arsimin publik. Për këto qëllime të gjithë shqiptarët, pa përjashtim, janë betuar se do të vriten deri në fund, në vend që t’u dorëzojnë grekëve territoret e Prevezës, Nardës, Janinës dhe rretheve të tjera të Shqipërisë, të cilat ata i lakmojnë. Nëse duhet të përthithen nga grekët, banorët e Shqipërisë më mirë do të vdisnin, me armë në dorë!

Qeveria e Madhërisë së saj është një Qeveri e drejtë dhe e ndritur. Ne jemi të bindur që ai do të dëshirojë t’i marrë parasysh seriozisht vëzhgimet tona të përulura. Ai do të vlerësojë arsyet tona të cilat janë plotësisht të bazuara dhe në përputhje me parimet e barazisë dhe drejtësisë. Ai nuk do të lejojë që rruga e përparimit, të cilën ne jemi të vendosur të ndjekim, të mbyllet sërish para nesh dhe të largohemi prej saj, sepse do të jemi të detyruar të hidhemi në rrugën e gjakderdhjes dhe të luftimeve shkatërruese.

Kjo është shpresa që ne e bazojmë në ndjenjat e drejtësisë dhe bujarisë që karakterizojnë kombin në shkallën më të lartë.

-Pjesa e pare.