Qytetet shqiptare të humbura: Amantia, Byllis dhe Bashtova

Shqipëria ka një trashëgimi të pasur historike, ku qytetet e hershme dhe civilizimet e lashta lënë gjurmë në arkitekturë, artefakte dhe rrënoja. Megjithatë, shumë prej këtyre qyteteve janë tërësisht të humbura, duke mbetur vetëm në dokumente të vjetra ose gërmime arkeologjike.

1. Amantia
Amantia ndodhej në jug të Shqipërisë së sotme, afër qytetit të Përmetit. Është përmendur nga historianët antikë grekë si një qytet i fortifikuar me mure të mëdha guri.

• Historia: Amantia ishte një qendër ilire dhe më vonë ra nën ndikimin e qytetërimeve greke dhe romake.
• Gërmimet arkeologjike: Arkeologët kanë zbuluar mure mbrojtëse, mozaikë, dhe templa të dedikuara perëndive pagane.
• Rëndësia: Qyteti ka dhënë dëshmi për organizimin urban dhe ekonominë e zonës, duke përfshirë tregti dhe prodhim bujqësor.

2. Byllis
Byllis ishte një qytet ilir dhe më vonë helenist. Ndodhet pranë Fierit të sotëm.

• Historia: Themeluar nga fiset ilire, Byllis u zhvillua si qendër tregtare dhe kulturore. Gjatë periudhës romake, qyteti ruajti rëndësinë e tij strategjike dhe ushtarake.
• Gërmimet: Zbulime të rëndësishme përfshijnë teatro, forum, dhe tempuj të ndryshëm. Mozaikët dhe mbishkrimet tregojnë lidhjet me qytetet e tjera të Antikitetit.
• Rëndësia kulturore: Byllis tregon nivelin e lartë të qytetërimit ilir dhe integrimin e tij me kulturën helenistike dhe romake.

3. Bashtova
Bashtova ishte një qytet bregdetar në jug-lindje të Shqipërisë, pranë Delvinës.

• Historia: Pjesë e rrjetit tregtar të Adriatikut dhe Jonit, Bashtova shërbente si port dhe pikë strategjike për kontrollin e tregtisë.
• Gërmimet: Shumë rrënoja të hershme janë zhdukur për shkak të përmbytjeve dhe erosioneve, por gjurmë të themeleve të mureve dhe fortifikimeve janë ruajtur.
• Legjenda: Sipas burimeve të vjetra, qyteti u braktis për shkak të sulmeve dhe ndryshimeve të klimës, duke u zhytur gradualisht në histori të harruar.

Pse janë të rëndësishme qytetet e humbura?

• Hulumtimi arkeologjik: Secili qytet ofron informacione të çmuara për jetën e hershme shqiptare, nga organizimi urban te ekonomia dhe kultura.
• Trashëgimia kulturore: Qytetet e humbura tregojnë lidhjet mes shqiptarëve dhe qytetërimeve fqinje, si grekët dhe romakët.
• Turizmi historik: Edhe pse shumica janë rrënoja, vendet e tyre kanë potencial për tërheqje turistike dhe edukim kulturor.

Referenca shkencore:

• Ceka, Neritan. Iliria: Historia dhe Arkeologjia. Tiranë: Instituti i Arkeologjisë, 2002.
• Wilkes, John. The Illyrians. Oxford University Press, 1992.
• Papadopoulos, John K. Hellenistic and Roman Influence in Epirus. Athens: Hellenic Studies, 2005.