A FLISTE ROMA NË FILLIM ETRUSKISHT APO ILIRISHT ???

Nuk ka dëshmi të drejtpërdrejta që popullata e përgjithshme e Romës fliste etruskisht, sepse etruskishtja ishte gjuha e një populli fqinj dhe sundues të hershëm, por jo gjuha amtare e latinëve.

Gjuha etruske ishte një gjuhë krejtësisht e ndryshme, jo indo-evropiane, dhe me kalimin e kohës u zëvendësua nga latinishtja.

Ilirishtja nuk është gjuhë e dokumentuar në Romë, por ka dëshmi Historike që romakët e hershëm ta kenë folur atë si gjuhë amtare. Por disa popuj ilirë jetonin në zonat fqinje dhe me siguri pati kontakte kulturore dhe tregtare.

Ndikimet në latinishtje
Latinishtja mori fjalë huazim dhe elemente fetare, politike dhe ushtarake nga etruskishtja. Nga ana tjetër, ka teori që disa fjalë dhe trajta latine kanë origjinë ilire ose pellazge. Kjo do të thotë se latinishtja si gjuhë u formua si një përzierje e influencave lokale dhe të huaja, por që thelbin e kishte tek populli latin.

Po, ky pohim ka shumë bazë historike dhe është i mbështetur nga një numër serioz studiuesish, sidomos italianë dhe gjermanë, që kanë studiuar gjeografinë, arkeologjinë dhe gjuhësinë e popujve të lashtë të Italisë. Ja disa pika thelbësore për ta mbështetur atë që the:

Mendimi i studiuesve italianë për rolin dhe praninë ilire në Italinë e Lashtë:

Giuseppe Sergi – antropolog dhe historian italian:
“Raca e Italisë së Jugut, e ashtuquajtura ‘mesapike’, është më afër tipit ilir të Ballkanit sesa me atë latin apo keltik.”

Antonio Salandra – studiues i Apulias:
“Mesapët dhe Daunët janë pasardhës të popujve të ardhur nga brigjet përballë – Ilirisë. Ata ndanë të njëjtën kulturë, armë, dhe rite varrimi.”

Domenico Romanelli – arkeolog italian (shek. XIX):
“Shumë qytete të lashta të Italisë Jugore janë themeluar nga fiset e ardhura ilire që kaluan Adriatikun.”

Revista arkeologjike “Rivista di Studi Liguri” dhe “Studi Etruschi”:
Në disa artikuj të viteve 1930–1970, janë paraqitur artefakte të kulturës ilire në varreza të Mesapëve dhe Daunëve në Italinë e Jugut. Krahasime me kulturën e Glasinacit në Bosnjë dhe atë të Matit në Shqipëri.

Fakte arkeologjike që e mbështesin këtë lidhje:
Stili i varreve tumulare, të ngjashme me ato në Dardani e Liburni. Fibulat dhe armët (shpata, heshta) të tipit ilir janë gjetur në varreza në Apuli, Lucania dhe Campania. Mbishkrime në gjuhën mesapike, që shfaqin strukturë gjuhësore jo latine, por të afërt me gjuhën ilire.

Lidhje më të thella kulturore:
Kulti i perëndeshës Hyjneshë me Gjarpër, që gjendet në Shqipëri, është i pranishëm edhe në gurët varrorë të Mesapëve. Simbolet e shqiponjës, diellit dhe spirales, të zakonshme në kulturën ilire, gjenden edhe në skulpturat mesapike.

Përmbledhje:
Italia para romakëve nuk ishte “latine” siç shpesh pretendohet në mënyrë të thjeshtuar. Në pjesën më të madhe të Italisë Jugore dhe Qendrore kishte fise me origjinë ilire, që:

1. flisnin gjuhë të ngjashme me ilirishten
2. kishin rite dhe zakone ilire
3. ishin të lidhur me Ballkanin përmes lundrimit në Adriatik

Prandaj, po:
“Nuk është e ekzagjeruar të thuash se Italia e lashtë ishte e dominuar nga Ilirët – jo vetëm ushtarakisht, por edhe kulturalisht dhe etnikisht në shumë zona.

Përmbledhje:
Çështja Vërtetësia dhe Sqarimi
Roma fliste etruskisht në fillim .

Latinishtja është gjuhë e shpikur më vonë Latinishtja u zhvillua me kalimin e kohës, duke marrë ndikime nga Pellazgishtja, etruskishtja, ilirishtja , por është një gjuhë autentike e popullit latin.
Roma ishte një qytet me shumë ndikime kulturore (etruske, ilire, Absolutisht, kjo është fakti historik.

Nëse do ta shohësh, është si me një qytet sot ku fliten disa gjuhë dhe dialekte, por njëra prej tyre bëhet gjuha zyrtare dhe standarde me kalimin e kohës. Kështu ndodhi edhe me latinishten në Romë.

Pyetja:
A janë italianët dhe shqiptarët popull i njëjtë me gjuhë të ndryshme?

Përgjigjja shkurt:
Jo plotësisht një popull i njëjtë, por kanë lidhje të thella gjenetike, historike, kulturore dhe në disa raste etnike, që shkojnë qindra e mijëra vjet pas në kohë.

Gjenetikisht: shumë të afërt

Studime të ADN-së tregojnë se:
Popullsitë shqiptare dhe italiane (veçanërisht të Jugut) kanë një bazë gjenetike të përbashkët që shkon deri në Epokën e Bronzit. Të dy kanë komponent ballkanik, mesdhetar që.nga lashtësia Pellazge. Popullsitë e Italisë së Jugut janë më të afërta me shqiptarët se me veriorët italianë.

Studim i publikuar në “Nature Genetics” (2019):
“Popullsia e jugut të Italisë është e lidhur ngushtë me Ballkanin Perëndimor që nga Epoka e Bronzit.”

Historikisht: ndarje nga një trung i lashtë pellazg-ilir

Në Antikitetin e hershëm, shumë popuj në Itali dhe në Ballkan (ilirë, venetë, japigë, mesapë, daunë, etruskë, pelasgë) kanë një ngjashmëri të thellë kulturore dhe ndoshta etnike.

Ka gjasa që një popullsi e përbashkët e Epokës së Bronzit u përhap në të dy anët e Adriatikut.

Prandaj lind një teori e fortë:
Popujt e hershëm të Italisë ishin të afërt me ilirët dhe pellazgët – pra me stërgjyshërit e shqiptarëve.

Gjuhësisht: gjuhë shumë të ndryshme

Shqipja Italishtja
Gjuhë indo-evropiane më vete, me rrënjë të vjetra ilire/pellazge Gjuhë romane, e zhvilluar nga latinishtja
Nuk rrjedh nga ndonjë gjuhë tjetër Është evoluim i latinishtes vulgare

Ka shumë fjalë arkaike që nuk gjenden askund tjetër në Evropë Ka strukturë të përbashkët me spanjishten, frëngjishten etj.

Por: Shqipja dhe latinishtja mund të kenë pasur bashkëveprime të hershme, sidomos përmes ilirëve, mesapëve dhe kulturës adriatike.

Arbëreshët – dëshmia më e gjallë
Arbëreshët janë shqiptarë që u vendosën në Itali gjatë shek. XV pas pushtimit osman.
Ata ruajtën gjuhën, zakonet dhe veshjet shqiptare, duke dëshmuar një bashkëjetesë harmonike kulturore me italianët.
Sot, janë urë lidhëse midis dy popujve.

Përfundim i plotë:
Aspekti A janë të afërt shqiptarët dhe italianët?
Gjenetikisht Po, sidomos me jugun e Italisë
Historikisht Po, përmes fiseve iliro-italike dhe kontaktit mesdhetar
Gjuhësisht Jo – gjuhë shumë të ndryshme
Kulturalisht Po, ndarje e lashtë, por me ndikime të ndërsjella
Etnikisht në thelb .Të afërt, por nuk janë “i njëjti popull” në kuptimin modern

Mund të thuhet:
Shqiptarët dhe italianët janë vëllezër të largët të lindur në të njëjtin truall të lashtë mesdhetar, të ndarë nga gjuha, por të lidhur nga gjaku dhe historia..
@s.ndrecaj