UNIVERSITETI I DURRËSIT,UNIVERSITETI I PARË NË BALLKAN!
Universiteti i Durrësit (1380) – Universiteti i parë mesjetar në Ballkan:
Historia e arsimit të lartë në Ballkan shpesh është e lidhur me zhvillimet politike, fetare dhe kulturore të mesjetës. Në këtë kontekst, Universiteti i Durrësit (Studium Generale Durachium), i themeluar më 1380 nga Karl Topia, përfaqëson një prej ngjarjeve më të rëndësishme në historinë e arsimit shqiptar dhe ballkanik. Ai cilësohet nga shumë studiues si universiteti i parë i Ballkanit në kuptimin mesjetar perëndimor.
Konteksti historik:
Karl Topia (sundimtar i Arbërisë, 1331–1388) trashëgoi një territor të gjerë nga Kruja deri në Durrës. Në fund të shekullit XIV, Arbëria ishte mes ndikimeve të fuqive të mëdha: Venedikut, Napolit, Bizantit dhe osmanëve. Karl Topia kishte lidhje të ngushta me Selinë e Shenjtë dhe me qendrat universitare italiane (Bolonja, Padova, Napoli). Përmes këtyre lidhjeve, më 1380 ai mori miratimin për themelimin e një Studium Generale në Durrës.
Roli i dominikanëve:
Themelimi i universitetit u bë nën kujdesin e Urdhrit Dominikan (Ordo Praedicatorum). Dominikanët kishin përvojë në hapjen e kolegjeve e fakulteteve në universitete të njohura evropiane: Paris, Bolonjë, Padovë, Pragë, Oxford. Ata sollën profesorë dhe ndërtuan një strukturë akademike të tipit perëndimor, duke e bërë Durrësin pjesë të rrjetit universitar evropian. Kështu, Karl Topia ishte themeltari juridik e politik, ndërsa dominikanët ishin organizatorët akademikë.
Struktura akademike:
Universiteti i Durrësit ndoqi modelin e universiteteve italiane:
- Arti Liberale: gramatikë, logjikë, retorikë, aritmetikë, muzikë, astronomi, gjeometri.
- Teologjia: Shkrimet e Shenjta, komentet e Shën Tomës së Akuinit, doktrina e Kishës.
- Drejtësia kanonike dhe civile: jurisprudenca kishtare dhe perandorake.
- Filozofia: Aristoteli dhe komentatorët e tij (Avicena, Averroes), teologët skolastikë latinë.
Diplomat kishin vlerë ndërkombëtare, pasi universiteti ishte i njohur nga Papa si një Studium Generale.
Krahasimi me arsimin e lartë në Ballkan:
Në Kostandinopojë ekzistonin shkolla të larta për teologji dhe drejtësi që nga shek. IX, por nuk kishin statusin e plotë të universitetit perëndimor. Në Athinë, Selanik, Beograd dhe Bukuresht, universitetet u hapën shumë më vonë (shek. XVII–XIX). Për këtë arsye, Durrësi (1380) konsiderohet universiteti i parë i mirëfilltë në Ballkan.
Rënia dhe zhdukja:
Pas vdekjes së Karl Topisë më 1388, Arbëria hyri në periudha të trazuara: luftërat me Balshajt, venedikasit dhe më pas pushtimi osman. Universiteti nuk arriti të mbijetojë gjatë dhe me gjasë u mbyll në fund të shekullit XIV ose fillim të shekullit XV. Mungesa e vazhdimësisë është arsyeja pse ai nuk u ruajt në formën institucionale të universiteteve si Bolonja apo Oxfordi.
Rëndësia historike:
Universiteti i Durrësit është dëshmi e përfshirjes së Arbërisë në rrjetin kulturor dhe akademik evropian të mesjetës. Ai tregon se në trojet shqiptare ka ekzistuar arsim i lartë i organizuar shumë më herët se në shumicën e vendeve të Ballkanit. Ky fakt është i rëndësishëm për historinë e arsimit dhe për argumentin e lidhjeve të ngushta kulturore të shqiptarëve me Evropën perëndimore.
Burime dhe referenca:
- Marin Barleti, Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis, shek. XVI.
- Giuseppe Valentini, studime mbi mesjetën shqiptare (shek. XX).
- Aleks Buda, Shkrime historike, Tiranë, 1986.
- Kristo Frashëri, Historia e Durrësit, Tiranë, 2004.
- Enciklopedia Italiane dhe burime të Urdhrit Dominikan mbi “Studium Generale Durachium”.
Përfundimi:
Universiteti i Durrësit (1380) është një institucion i jashtëzakonshëm për kohën e vet: i themeluar nga Karl Topia dhe i ndërtuar akademikisht nga dominikanët, ai është njohur nga Papa si Studium Generale, çka e bën universitetin e parë mesjetar të Ballkanit. Megjithëse nuk mbijetoi gjatë, ai dëshmon se Arbëria ishte pjesë aktive e Evropës mesjetare në fushën e arsimit dhe kulturës.
P.S Themeluesi i universitetit të durrsit ishte sundimtari i Arbërisë Karl Topia dhe i ndërtuar akademisht nga domenikanët me ndihmën e papës . Në posterin më poshtë shkruan se universiteti u themeluar nga Domenikanët me mbështetje nga Republika Venedikut???
@s.ndrecaj