“Kulturë e shkrimit shqip me alfabet greqisht”

Profesor Bardhyl Demiraj, anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave, boton nën këtë titull studimet e tij për shkrimet e dorëshkrimet me tekste shqip shkruar me alfabetin e greqishtes.

Në vëmendjen e autorit janë shkrime të njohura e të panjohura në gjuhën shqipe me shkronja të greqishtes duke filluar nga dorëshkrimi shqip i Bibliotekës Ambrosiana të Milanos; dorëshkrimi shqip i Manastirit të Trinisë së Shenjtë në ishullin Halki; mbishkrimet shqip dhe arumanisht në Manastirin e Ardenicës; Fjalori trigjuhësh i Kavaliotit dhe tekstet shqip e arumanisht në Kodikun e Kostë Cepit-Vithkuqarit.

Fragmentet e shqipes së shkruar nëpër dorëshkrime heteroglote, prej shekullit XV deri në shek. XIX, autori i ka kërkuar në biblioteka e arkiva, i ka vënë në kronologji, si dhe ka bërë përshkrimin arkeografik e bibliografik. Në të gjitha rastet paraprin historiku i dorëshkrimit në kontekstin kulturor-fetar, çështje të autorësisë, të burimit të tekstit nga gjuhë të tjera (greqisht, latinisht etj.); të rendit gjuhësor dhe të përkatësisë dialektore; të paleografisë dhe grafematikës, si dhe të ilustrimeve (figurative, muzikore); të liturgjisë (në rastin e shkrimeve ungjillore); të përdorueshmërisë (rasti i fjalorëve); të vijueshmërisë së traditës shkrimore përmes shkronjave greqishte; të pranëgjendjes (biglosisë, triglosisë) së shkrimeve në shqip, greqisht e arumanisht; të shkrimit shqip si romantizëm gjuhësor e kulturë iluministe.

Autori ka realizuar transkriptimin dhe tejshkrimin e teksteve (disa herë alternative ndaj transkripteve të mëhershme), duke stabilizuar kodin grafematik, si dhe duke bërë vlerësimin gjuhësor e hermeneutik. Nuk mungojnë të dhënat për autorët (Kostë Cepi-Vithkuqari, Nektar Tërpo, Teodor Kavalioti); për dukuritë sunduese të kohës; për autoritetin e kishës në historinë e shkrimeve shqip. Disa nga shkrimet shoqërohen e riprodhime diplomatike-anastatike të origjinalit ose riprodhime të fac-simileve. Me shumë rëndësi është studimi i fjalësit shqip dhe konkordancave. Studiuesi ndjek metodën e filologjisë kritike, shoqëruar me gjenetikë tekstore, gjithnjë me praninë e të dhënave të përgjithshme historiografike dhe kulturologjike.