Tradita shekullore e Javës së Shenjtë Arbëreshe

Java e Shenjtë Arbëreshe, që njihet si Java e Madhe apo Pashkët arbëreshe janë një nga ngjarjet historike të arbëreshëve, ku vitet e tjera ka tërhequr dhe mjaft turistë. Vëmendja më e madhe qëndron te kostumet tradicionale të grave arbëreshe.

Festimet nisin që të enjten e Madhe kur pas leximit të 12 fragmenteve të Ungjillit, prifti vazhdon të lajë këmbët e 12 burrave të komunitetit. Ata janë të ulur rreth një tavoline të madhe mbi të cilën janë rregulluar “kuleçët”, bukët e bekuara, që priten dhe shpërndahen te besimtarët. Kisha arbëreshe ndjek rite orotodokse-bizantine ndërsa rite të tjera janë identike me kishën latine.Të Enjten e Madhe zhvillohet procesioni i statuajve shoqëruar me “këngë tradicionale shqiptare” (vajtimet) dhe në shumë komunitete arbëreshe përsëriten dhe të Premten e Madhe.

Të Shtunën e Madhe në mëngjes këndohet mbrëmja e Shenjtë dhe liturgjia e Shën Vasilit. Pas mesnatës në rrugët e fshatrave është emociouese të dëgjosh këndimin e “Kristos Anestei” (Krishti u ngjall). Ndërsa tradita vijon mes shumë komuniteteve arbëreshe me besimtarët që shkojnë në heshtje në Kolegjin e Shën Adrianit ku bëhet riti i “vjedhjes së ujit”, në burimin e murgjve. Simbolkisht ky rit riprodhon atë që bëri Maria, e cila e parandaluar nga rojet dhe në pamundësi për të larë trupin e Jezusit, në heshtjen e natës arriti në një burim për të lagur leckën e përdorur më pas për të larë trupin e Jezusit. Moment jashtëzakonisht simbolik, ku besimtarët marrin pjesë në grupe me “gjitonie” (fqinjët) ku rruga shënoeht nga heshtja por ndërsa procesioni vazhdon tashmë ata që kanë përfunduar ritin (pra të lirë nga detyrimi i heshtjes) përpiqen të bëjnë të flasin ata që nuk kanë shkuar ende te burimi (gratë e moshuara i provokojnë me shkopinj të gjatë të quajtur “dokanigje”).

Kur të gjithë besimtarët e kanë pirë ujin vazhdojnë me ndezjen e “qerradonulla”, një zjarr i madh besimi, gëzimi e ringjaljeje me intonacionin e këngës “Kristos Anesti”. /diasporashqiptare