Nga Pellazgët, te Ilirët, Epirotët e Maqedonët, Pashko Vasa e Sami Frasheri, ndër të parët shqiptarë që shkruan për historinë e popullit shqiptar

Për gjuhën shqipe dhe shqiptarët …

Gjuha shqipe dhe shqiptarët janë shpesh të lidhur me teori që theksojnë lashtësinë e tyre dhe rolin e veçantë në historinë dhe kulturën e hershme të njerëzimit. Sipas shprehjes së atribuar Gottfried Wilhelm Leibniz-it, shqipja shihet si çelësi për të kuptuar historinë dhe shkencat e lashta para erës sonë. Ky pohim nënvizon rëndësinë e saj si një gjuhë e mbijetuar nga epoka shumë të hershme.

Studiues të ndryshëm kanë përkrahur këtë ide nga këndvështrime të ndryshme. Mitologu Maks Myler thekson lidhjet mes fjalës së lashtë shqipe “Ar” dhe emrave të popujve dhe vendeve në botë. Sipas ambasadorit anglez Gos Xhen, shqiptarët kanë origjinën e tyre tek pellazgët, një popull parahelen i lashtë. Këtë e mbështet edhe Gustav Majer, duke i cilësuar shqiptarët si “ilirë të rinj”.

Prof. Gjorgj Hahn shkon më tej, duke propozuar se shqiptarët janë pasardhës të drejtpërdrejtë të ilirëve dhe, përmes tyre, të pellazgëve, të cilët konsiderohen si një nga popujt më të lashtë të Evropës. Ndërkohë, prof. Gjusepe Katapangu sugjeron një lidhje me Atlantidën e zhdukur, duke e parë atë si një tokë e ilirëve, nga të cilët kanë buruar qytetërime të reja pas përmbytjes së saj. Në librin e tij “Thoti fliste shqip”, Katapangu përmend Thotin, perëndinë egjiptiane, që dyshohet të ketë përdorur ilirishten (shqipen) si bazë për krijimin e hieroglifeve.

Prof. Harold Whitehall dhe të tjerë mbështesin teorinë se hieroglifet egjiptiane kanë domethënie që mund të gjurmohen në gjuhën shqipe. Këto ide, megjithëse shpesh të diskutueshme, nxisin interes për të studiuar gjuhën shqipe jo vetëm si një pasuri kulturore kombëtare, por edhe si një mjet për të eksploruar historinë e hershme të njerëzimit.

Sami Frashëri dhe Pashko Vasa, qasje të ndryshme, vizion i përbashkët

Sami Frashëri dhe Pashko Vasa, dy figura të shquara të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, ndanin mendime të përbashkëta mbi prejardhjen e shqiptarëve nga pellazgët dhe ilirët, megjithëse shprehur në mënyra të ndryshme. Përmes veprave dhe shkrimeve të tyre, ata ndihmuan në formësimin e vetëdijes kombëtare shqiptare duke theksuar lashtësinë dhe vazhdimësinë historike të shqiptarëve.

1. Pellazgët si populli më i lashtë dhe pararendës i shqiptarëve

Të dy intelektualët theksonin idenë se shqiptarët ishin pasardhës të drejtpërdrejtë të pellazgëve, një popull i lashtë që jetonte në Ballkan përpara ardhjes së helenëve.

• Sami Frashëri, në veprën e tij “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet”, thekson se pellazgët janë themeluesit e qytetërimit të parë në Ballkan dhe më gjerë, dhe se shqiptarët janë populli që ka trashëguar gjuhën dhe kulturën e tyre. Sipas Samiut, emri “Iliri” dhe më pas “Shqipëri” janë forma evolutive të një prejardhjeje të lashtë pellazge.
• Pashko Vasa, në poemën e tij të famshme “O moj Shqipëri”, përmend indirekt lashtësinë e popullit shqiptar, duke i lidhur ata me një të kaluar madhështore dhe të lashtë. Në esenë e tij mbi gjuhën dhe kombin shqiptar, ai përforcon idenë se pellazgët ishin pararendësit e ilirëve dhe shqiptarëve, duke mbështetur idenë e vijueshmërisë historike.

2. Ilirët si hallka ndërmjetëse

Si Samiu ashtu edhe Pashkoja, e shihnin Ilirinë si një pikë kyçe në identitetin kombëtar shqiptar, duke theksuar vijueshmërinë historike dhe kulturore midis pellazgëve, ilirëve dhe shqiptarëve të sotëm.

• Sami Frashëri argumentonte se ilirët ishin degëzimi më i zhvilluar i pellazgëve, që jetoi në trojet e Ballkanit dhe u bë baza e popullit shqiptar. Ai i shihte shqiptarët si pasardhës të drejtpërdrejtë të ilirëve, duke përdorur gjuhën shqipe si dëshmi të mbijetesës së lashtësisë.
• Pashko Vasa, në shkrimet e tij për historinë shqiptare, gjithashtu mbështeste idenë se shqiptarët janë ilirë të mbijetuar, duke theksuar se gjuha shqipe dhe traditat popullore ishin prova të kësaj vazhdimësie.

3. Gjuha si dëshmi e lashtësisë

Të dy theksonin rëndësinë e gjuhës shqipe si mbetje e gjallë e pellazgjishtes dhe ilirishtes.

• Sami Frashëri e konsideronte gjuhën shqipe si një nga më të lashtat në Evropë, një mbetje e gjallë e kulturës pellazge dhe ilire. Ai theksonte lidhjen midis strukturës së shqipes dhe kulturës së hershme të Ballkanit.
• Pashko Vasa, nga ana tjetër, e përmend gjuhën shqipe si një gur themeli për të provuar vijimësinë e kombit shqiptar që nga koha e ilirëve dhe pellazgëve.

4. Qëllimi kombëtar dhe përdorimi i historisë

Samiu dhe Pashkoja e përdorën këtë narrativë jo vetëm për të ndriçuar të kaluarën, por edhe për të forcuar identitetin kombëtar në një kohë kur shqiptarët përballeshin me rrezikun e asimilimit dhe copëtimit territorial. Për ta, lashtësia e shqiptarëve ishte një burim krenarie dhe një argument për të justifikuar të drejtën e shqiptarëve për pavarësi dhe autonomi.

Ilirët, Epirotët dhe Maqedonasit nuk janë të huaj mes tyre

Në veprën e tij “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet”, Sami Frashëri i trajton këto çështje si më poshtë:

1. Ilirët dhe epirotët si paraardhës të shqiptarëve:
   Samiu e shihte Ilirinë dhe Epirin si rajone të banuara nga i njëjti popull, të cilët flisnin një gjuhë të përbashkët dhe kishin një kulturë të përbashkët. Ai theksonte se shqiptarët e kohës së tij ishin pasardhësit e drejtpërdrejtë të këtyre popujve të lashtë dhe ruanin shumë prej traditave dhe gjuhës së tyre.

• Epirotët dhe maqedonasit si pjesë e popullit ilir:
  Në konceptimin e Samiut, epirotët dhe maqedonasit nuk ishin të huaj për ilirët, por pjesë e të njëjtit bllok etnik e kulturor. Ai argumentonte se maqedonasit dhe epirotët ishin degë të ndryshme të të njëjtit popull pellazg, që më vonë u njohën si ilirë. Për të, Aleksandri i Madh ishte pjesë e këtij trashëgimi dhe nuk e shihte atë si grek, por si një përfaqësues të një populli më të lashtë dhe autokton.
• Rëndësia e këtij trashëgimi për identitetin shqiptar:
  Samiu i konsideronte ilirët dhe epirotët si bazën historike të kombit shqiptar, duke theksuar autoktoninë e shqiptarëve në Ballkan dhe duke refuzuar çdo pretendim që kërkonte të përjashtonte shqiptarët nga ky trashëgimi i lashtë. Për të, ky ishte një element i rëndësishëm në ndërtimin e vetëdijes kombëtare dhe në legjitimimin e të drejtave historike të shqiptarëve në tokat e tyre.

Samiu përpiqej të ndërtonte një narrativë historike që lidhej me lashtësinë dhe vazhdimësinë e kombit shqiptar, duke i lidhur drejtpërdrejt me pellazgët, ilirët dhe epirotët si popuj pararendës. Ai e përdorte këtë narrativë për të forcuar ndjenjën e krenarisë dhe të përkatësisë kombëtare në kohën kur shqiptarët po përpiqeshin të çlironin veten nga sundimi osman dhe të afirmoheshin si komb më vete në Europë.

Gjuha shqipe përfaqësim i “Neopellazgjishtes”, sipas të dhënave nga Pashko Vasa

Bazuar në vëllimin zyrtar “Imperial and Asiatic Quarterly Review And Oriental And Colonial Record 2nd Series Vol.4 (1892) -The Oriental University Institute

Citohet argumenti i Pashko Vasës mbi prejardhjen e shqiptarëve nga ilirët e pellazgët.

Më konkretisht shkruhet: “Duke qenë kështu mjaft e qartë se pellazgët dhe Grekët (e lashtë) fillimisht ishin të dallueshëm për nga raca dhe gjuha, disa vëzhgime mbi gjuhën shqipe, përfaqësuesja aktuale e pellazgjishtes mund të jetë tani në vend, duke treguar se është krejtësisht e palidhur me greqishten.

Në këtë referencë të Pashko Vasës nga arkivat e Qeverisë Indiane, (që do e paraqesim edhe në figurë) flitet edhe për Trojën në marrëdhënie me Pellazgët, origjinën pellazge të Herkulit dhe te teksteve Homerike, levizjet e fiseve pellazge dhe mbiquajtura gabimisht/forcërisht e fiseve pellazge si greke.

Sipas këtij teksti, pellazgët ishin një popull pararendës dhe shumë i lashtë në historinë e Mesdheut, duke luajtur një rol thelbësor në formimin e kulturave dhe gjuhëve të rajonit. Herkuli, një figurë mitologjike e njohur, përmendet si anëtar i këtij grupi, dhe jo si grek. Ai përfaqëson një lidhje direkte me trashëgiminë pellazge, duke treguar se shumë nga ngjarjet e njohura mitologjike, përfshirë Luftën e Trojës, ishin konflikte brenda popullatës pellazge dhe jo përplasje midis grekëve dhe trojanëve.

Teksti argumenton se gjuha dhe kultura greke erdhën më vonë si rezultat i përzierjes dhe ndikimit nga pellazgët, të cilët ishin populli bazë në këtë rajon. Emrat “Graikoi” dhe “Hellenes” duket se janë përdorur si referenca për pellazgët, përpara se ata të bëheshin grekë në aspektin kulturor dhe gjuhësor. Kjo sugjeron një vijimësi kulturore dhe një transformim të identitetit, por jo një ndarje të qartë midis këtyre dy grupeve.

Gjuha shqipe përmendet si pasardhëse e drejtpërdrejtë e pellazgjishtes, duke mbijetuar gjatë mijëvjeçarëve përkundër ndryshimeve historike dhe pushtimeve. Ajo ruan disa karakteristika të veçanta që e dallojnë nga greqishtja dhe gjuhët e tjera indo-evropiane. Teksti shkon më tej duke propozuar se poemat homerike, si “Iliada” dhe “Odisea,” mund të jenë bazuar në traditat pellazge dhe jo tërësisht origjinale të kulturës greke.

Në përfundim, teksti sugjeron që pellazgët ishin jo vetëm themelues të kulturave mesdhetare, por edhe pararendës të një pjese të madhe të civilizimit europian. Shqiptarët konsiderohen si pasardhës të drejtpërdrejtë të këtij populli të lashtë, duke ruajtur gjuhën, zakonet dhe trashëgiminë e tyre deri në ditët e sotme.

Në këtë kuadër, Sami Frashëri dhe Pashko Vasa, megjithëse me qasje të ndryshme, ofrojnë një vizion të përbashkët për lidhjen e shqiptarëve me lashtësinë pellazge dhe ilire, duke ndërtuar kështu një bazë ideologjike për identitetin dhe aspiratat kombëtare shqiptare. / Përgatiti Elis Buba / usalbanianmediagroup.com