“La Boubouline” – Bubulina e Michel De Grèce dhe drita artistike që hidhet mbi prejardhjen shqiptare të një prej ikonave të Revolucionit të 1821
Të njihemi me Michel De Grèce
Michel De Grèce (Mikeli i Greqisë) është një shkrimtar dhe historian francez me origjinë mbretërore greke. Ai është pjesëtar i familjes mbretërore të Greqisë dhe një pasardhës i Shtëpisë së Glücksburgut. I lindur në vitin 1939 në Romë, ai është nipi i Mbretit George I të Greqisë dhe ka jetuar në mërgim pasi monarkia greke u përmbys në vitin 1973.
Michel De Grèce është i njohur për romanet historike dhe shkrimet e tij mbi historinë e familjeve mbretërore evropiane, si dhe për interesin e tij të thellë në historinë e Greqisë dhe Ballkanit. Një nga veprat e tij më të njohura është romani “La Bouboulina”, që përqendrohet te Laskarina Bubulina, një heroinë arvanitase e Revolucionit të 1821. Shkrimet e tij shpesh përzihen me elemente historike dhe reflektime mbi identitetin dhe origjinën kulturore.
“La Boubouline” 1993, vepër e De Grèce
“La Boubouline” e Michel De Grèce prek një aspekt kompleks dhe të rëndësishëm të Luftës për Pavarësinë e Greqisë Moderne dhe rolin historik të Arvanitasve, një grup të krishterësh ortodoksë arbërorë dhe që luajtën një rol kyç në luftën për pavarësinë greke, edhe pse nuk konsideroheshin “etnikisht grekë” sipas disa definicioneve puriste. Reflektimet e tij theksojnë marrëdhëniet e ndërlikuara midis etnicitetit, identitetit dhe kombësisë në Ballkan.
Arvanitasit, ose ortodoksët e ritit grek, që flisnin shqip, i kanë rrënjët e tyre në migrimet e popullsive shqiptare drejt Greqisë gjatë Mesjetës së vonë. Këto migrime, të cilat ndodhën kryesisht midis shekujve të 13-të dhe 15-të, u nxitën nga faktorë të ndryshëm, përfshirë trazirat shoqërore, nevojën për fuqi punëtore bujqësore në territore bizantine të zbrazura dhe presionin e zgjerimit osman. Shumë Arvanitas u vendosën në rajone si Peloponezi, Atika dhe ishujt Hydra, Spetses dhe Poros — zona që do të bëheshin qendrore në Luftën për Pavarësinë e një shteti te ri që u formua më 1830.
Ka një fragment mjaft domethenës në të cilin autori thekson vetëdijen kombëtare shqiptare të Bubulinës. Këtë fragment do e sjellim në imazhin e mëposhtëm. Në këtë fragment, folësi reflekton mbi identitetin e tyre si “grekë pa qenë grekë,” duke theksuar një lidhje të fortë kulturore dhe kombëtare me Greqinë përmes shpirtit, fesë dhe sakrificës, por jo përmes gjakut, sipas pikëpamjeve të historianëve “puristë”. Ky koment është vendimtar për të kuptuar perceptimin historik të Arvanitasve. Megjithëse me origjinë shqiptare dhe duke vazhduar të përdornin gjuhën shqipe (Arvanitika), Arvanitasit ishin pjesë integrale e shoqërisë dhe identitetit grek, veçanërisht në kontekstin e kontributit të tyre në Luftën për Pavarësi. Laskarina Bubulina, heroinë e Luftës së Pavarësisë dhe subjekt i romanit, ishte vetë një Arvanite. Ishujt Hydra dhe Spetses, të dy përmendur në fragment, ishin shtëpi të komuniteteve detare arvanitase të fuqishme. Pasuria dhe fuqia e tyre detare bënë që këta ishuj të ishin vendimtarë në përpjekjen e luftës kundër Perandorisë Osmane. Bubulina dhe shumë të tjerë nga këto ishuj financuan dhe udhëhoqën fushata të mëdha detare, duke dëshmuar një angazhim të thellë për kauzën e clirimit nga osmanet. (asokohe koncepti shtet Grek duhej ende te zinte vend ne gjeografi).
Tensioni midis identitetit etnik dhe atij kombëtar, siç shprehet në romanin e De Grèce, është një pasqyrim i debateve më të gjera historike rreth krijimit të shtetit-komb grek. Në fillim të shekullit të 19-të, koncepti i “grekësisë” u formësua në masë të madhe nga antikiteti klasik dhe nga ringjallja e një identiteti helenik të lidhur me Greqinë e lashtë. Megjithatë, popullsia e shtetit të ri grek ishte etnikisht e larmishme, duke përfshirë jo vetëm Arvanitasit, por edhe Vllehët, Sllavët, Turqit, Hebrenjtë dhe të tjerë. Shumë prej këtyre grupeve ishin thelbësore për formimin e shtetit modern grek, por shpesh u margjinalizuan në narrativat nacionaliste që kërkonin të theksonin një identitet më homogjen helenik. Ka nje absurd substacial midis termir helen dhe grek. Helenët edhe nga vetë ortodoksët e ritit grek (gjatë periudhës “Bizantine”), njiheshin si paganë, pasi kultura e tyre e lashte identifikonte 12 perëndi të Olimpit. Ndërsa grekët shumëetnikë i bashkon krishterimi vetëm 2000 vjecar.
Arvanitasit si pasardhës të mundshëm të Pellazgëve ose Ilirëve
Referencat për Arvanitasit si pasardhës të mundshëm të Pellazgëve ose Ilirëve reflektojnë teoritë historike dhe gjuhësore që përpiqen të gjurmojnë origjinën e popullsive të Ballkanit te popujt e lashtë. Teori të tilla janë përdorur për të mbështetur pretendimet e statusit autokton në rajone të ndryshme, shpesh si një mënyrë për të legjitimuar identitetin kombëtar dhe pretendimet territoriale. Përmendja e gjuhës arvanitase që rrjedh nga sanskritishtja është pjesë e një diskursi më të gjerë mbi origjinën indoevropiane të gjuhëve, që ndonjëherë është përdorur për të krijuar narrativa të vazhdimësisë së lashtë për grupet etnike moderne.
Fragmenti i cituar nga Michel De Grèce thekson lëvizshmërinë dhe kompleksitetin e identitetit në Ballkan, veçanërisht në rastin e Arvanitasve. Kontributet e tyre për pavarësinë greke janë të padiskutueshme, dhe integrimi i tyre në shoqërinë greke sot, përfaqëson natyrën shumë-etnike të historisë së rajonit. Romani thekson rëndësinë e njohjes së elementeve të ndryshme kulturore dhe etnike që kanë formësuar Greqinë moderne, edhe pse narrativat nacionaliste ndonjëherë kanë synuar të thjeshtëzojnë këtë histori.
Teoritë mbi prejardhjen e Arvanitasve nga Ilirët dhe Pellazgët janë një temë që ka tërhequr interesin e historianëve, antropologëve dhe gjuhëtarëve, veçanërisht në lidhje me përpjekjet për të kuptuar origjinën e popullsive të Ballkanit. Këto teori lidhen me përpjekjen për të zbuluar rrënjët historike të shqiptarëve dhe Arvanitasve si një grup etno-gjuhësor me një prani të lashtë në rajon.
Pellazgët dhe Ilirët: Kush ishin ata?
Pellazgët janë një popull i lashtë parahelenik që përmendet nga autorë të lashtë si Homeri dhe Herodoti. Ata përshkruhen si një popull që banoi në pjesë të ndryshme të Greqisë, si Thesalia, Epiri dhe ishujt e Egjeut, por edhe në Ballkanin perëndimor. Identifikimi i Pellazgëve me shqiptarët dhe veçanërisht Arvanitasit ka qenë pjesë e një debati më të gjerë që kërkon të vendosë kontinuitetin kulturor dhe etnik në Ballkan nga lashtësia deri në kohët moderne.
Ilirët, nga ana tjetër, janë një grup etnik që jetoi në zonën që përfshin pjesën më të madhe të Ballkanit perëndimor, përfshirë territorin e sotëm të Shqipërisë, Kosovës, Malit të Zi dhe pjesë të Maqedonisë dhe Greqisë veriore. Ilirët ishin të organizuar në fise të ndryshme dhe ndërtuan disa mbretëri të fuqishme, si Mbretëria e Dardanisë dhe Mbretëria e Ardianëve, përpara pushtimit romak. Pas pushtimit të tyre nga Perandoria Romake në shekullin e 1 p.e.s., Ilirët u përfshinë në strukturën perandorake dhe shumë prej tyre shërbyen në ushtrinë romake dhe u asimiluan në kulturën romake.
Teoritë mbi Prejardhjen e Arvanitasve nga Pellazgët dhe Ilirët
Në periudhën e shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të, ndërsa kombet moderne po formoheshin dhe identitetet etnike po konsolidoheshin, u shfaqën teori që përpiqeshin të lidhin Arvanitasit dhe shqiptarët me popujt e lashtë të Ballkanit. Disa nga këto teori u zhvilluan nga historianët dhe intelektualët shqiptarë dhe grekë, si dhe nga studiues perëndimorë që ishin të interesuar për arkeologjinë dhe gjuhësinë e Ballkanit.
Autorët dhe teoritë kryesore:
- Johann Georg von Hahn (1811-1869) – Diplomati dhe gjuhëtari austriak Hahn është ndoshta një nga studiuesit më të njohur që mbështeti teorinë e prejardhjes së shqiptarëve nga Ilirët. Në librin e tij “Studime Shqiptare” (1854), ai argumenton se shqiptarët, përfshirë Arvanitasit, janë pasardhës të drejtpërdrejtë të ilirëve, bazuar në analiza gjuhësore dhe studime historike. Hahn përmend vazhdimësinë e gjuhës shqipe dhe kulturore si një dëshmi të fuqishme të prejardhjes ilire të shqiptarëve dhe Arvanitasve.
- Herodoti dhe Straboni – Këta historianë të lashtë përmendin Pellazgët si një popull që banoi në pjesë të ndryshme të Ballkanit dhe ishin pararendës të helenëve të lashtë. Megjithëse nuk përmendin një lidhje të drejtpërdrejtë me shqiptarët, disa historianë modernë kanë sugjeruar që Pellazgët mund të kenë qenë paraardhës të popujve të mëvonshëm ilirë dhe shqiptarë. Në shekullin e 19-të dhe të 20-të, shumë intelektualë shqiptarë e përqafuan këtë teori për të ndërtuar një identitet të lashtë dhe autokton për kombin shqiptar.
- Maksimilian Lambertz (1882-1963) – Një albanolog austriak, Lambertz mbështeti idenë e një vazhdimësie ilire përmes gjuhës dhe kulturës shqiptare. Ai gjithashtu përmendi disa elemente të mitologjisë dhe kulturës tradicionale shqiptare që, sipas tij, mund të lidhen me zakonet e lashta ilire.
- Eqrem Çabej (1908-1980) – Një nga gjuhëtarët më të shquar shqiptarë, Çabej zhvilloi studime të thelluara mbi origjinën e gjuhës shqipe dhe teoritë mbi prejardhjen e shqiptarëve nga Ilirët. Ai ishte kritik ndaj teorive të mbështetura nga disa autorë të mëhershëm që sugjeronin një lidhje të drejtpërdrejtë me Pellazgët, por mbështeti fuqimisht teorinë ilire për prejardhjen e shqiptarëve. Çabej theksoi rëndësinë e studimeve të mirëfillta gjuhësore për të përcaktuar origjinën etnike të shqiptarëve.
- Aristidh Kola (1944-2000) – Një intelektual arvanitas, Kola shkroi disa libra ku mbrojti idenë e lidhjes midis Arvanitasve dhe shqiptarëve me Pellazgët dhe Ilirët. Në librin e tij “Arvanitët dhe origjina e grekëve”, ai përmend Arvanitasit si një popull autokton të Greqisë, që ka luajtur një rol kyç në krijimin e kombit grek, dhe argumenton se ata janë pasardhës të Pellazgëve të lashtë.
Argumentet pro dhe kundër teorive ilire dhe pellazge
Studiuesit që mbështesin teorinë e prejardhjes së Arvanitasve dhe shqiptarëve nga Ilirët dhe Pellazgët e bazojnë këtë në:
- Lidhjet gjuhësore: Gjuha shqipe, e cila është një gjuhë indo-evropiane me elemente të veçanta që lidhen me fjalorin ilir dhe dardan. Disa fjalë dhe toponime janë marrë si dëshmi për një lidhje të mundshme midis gjuhës shqipe dhe gjuhëve ilire të zhdukura.
- Vazhdimësia kulturore: Disa zakone, besime dhe elemente të kulturës tradicionale shqiptare janë parë si vazhdimësi nga periudha ilire, përfshirë ritet e varrimit dhe struktura e familjes.
Megjithatë, ka edhe kritikë të këtyre teorive, veçanërisht në lidhje me identifikimin e Pellazgëve si paraardhës të shqiptarëve. Kritikët argumentojnë se ka mungesë dëshmish të qarta arkeologjike dhe gjuhësore që lidhin Pellazgët me shqiptarët dhe se identifikimi i Pellazgëve si një grup etnik është i paqartë. Politizimi dhe polarizimi i interesave ne Ballkan pas shek. te 19 e ka bere edhe me te mjegullt mundesine e te qenit objektiv ne studimet e lashtesise. Si shembull sporadik te kesaj mjegullnaje politike, sjellim zbulimet e cultures Vinca, ne Kosove qe datojne 8 mije vjet e ndoshta me heret, por qe cuditerisht pretendonen nga sllavet, e zbritur ne Ilirik, ne shekullin e 7-8 pas Krishtit. …
Përfundim
Teoritë mbi prejardhjen e Arvanitasve nga Ilirët dhe Pellazgët mbeten një fushë e hapur për debat dhe kërkim. Ndërkohë që shumë studiues, si Johann Georg von Hahn dhe Maksimilian Lambertz, kanë mbështetur lidhjen ilire të shqiptarëve dhe Arvanitasve, teoria pellazge ka pasur një mbështetje më të kufizuar, por është përqafuar nga disa intelektualë shqiptarë dhe arvanitas si Aristidh Kola. Megjithatë, mbetet një sfidë të vendosen dëshmi të qarta historike dhe arkeologjike për të mbështetur një lidhje të drejtpërdrejtë me këta popuj të lashtë. Kjo per arsye se greket modern kane kapercyar me shume se 1 mije vjet histori antike dhe janë identifikuar me këmbengulje me “helenët e lashtë”. Një vendim politik, modern ky, që ka lëshuar rrënjë tashme prej vetëm 200 vjetesh edhe në histori, duke uzurpuar si grek cdo zbulim të antikitetit ne rajon. Duke e shndërruar imagjinatën e mitologjisë në empirizëm historik.
Përgatiti; Elis Buba / usalbanianmediagroup
