Kastriotë e shqiptarë në manastirin e Shën Bigorit

Nga Col Mehmeti

Filli i ndërtimit të manastirit humb në mugëtirën e kohërave. Ndonëqë një kronikë e vonë bullgare mëton se manastiri qenka ndërtuar më 1020 prej një kleriku dibran të quajtur Gjon, pamja e tij impozante është më tepër fryt i dy shekujve të fundit. Me një jetë të gjallë murgjërore, manastiri i Shën Gjon Pagëzorit “Bigor” është një copëz bizantizme që është shkartisur me botën malësore të Dibrës. Aty nyjëtohen dhjetëra histori që prej aktdhurimeve të Kastriotëve e deri te puna mjeshtërore e artistëve më të shquar ikonografë të Shqipërisë së shekujve 18-të e 19-të. Shën Bigori për disa vjet gjatë Luftës së Dytë Botërore njohu për autoritet të vetin epror Kishën Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë

Në ditën e parë të shtatorit vetura zhurmëpak po përpinte kilometrat në rrugën panoramike që lë pas Gostivarin dhe lakadredhohet drejt Mavrovës. Udhëtimi është më së paku udhëtim kur bashkërrugëtarët e tu rastisin të jenë gazetari, Shaban Maxharraj e arkeologu, Milot Berisha. Rravgimi i mezipritur për të parë manastirin dibran të Shën Gjon Pagëzorit “Bigor” nuk është përgjigje ndaj një nostalgjie të dikurshme. Në të tilla raste nostalgjia sikur zhdavarit edhe të fundit vizion fëmijërie kur peizazhet e dikurshme, që dikur dukeshin të paskaj, vijnë me përpjesëtime të vogla e dëshpëruese. Me dy bashkërrugëtarë të denjë, udhëtimi drejt manastirit të Bigorit është shkëputje e plotë mes bisedave të pasosura mbi histori mesjetare, mbi Kastriotët, mbi defterët osmanë, mbi ustallarët dibranë, mbi gurët e llojit “bigor”, mbi Sfetigradin e askundvend. Syprina bunacë e liqenit të Mavrovës që nxjerr krye aty-këtu mes kthesash të rrugës dhe faqeve të malit të veshura me lajthi e shkurre, i bën një temena nderimplotë kuvendimit tonë brenda në veturë. Sapo lëmë pas Vrutokun prej të cilit shkulmon Vardari, lumi i Radikës tok me ne gjarpëron nëpër të çarat e luginës mijëvjeçare e cila sipër vete ka kurorat e Korabit, Deshatit dhe Bistrës.

Udhëtimi këndejpari është edhe një heqje kapele, si një përnderim vajtimtar, për krahinëzën e Rekës e për katundet thuajse pa shenja jete. Ato tashmë janë veçse referenca tabelash në rrugë: aty është Dufi, këndej Kiçinica, më tutje Niçpuri, e më pas vargani me Volkovinën, Vërbjanin, Sencën, Zhirovnicën e Boletinin.

Diku e kruspulluar mes malesh të menduara është edhe Nistrova. Ajo njëherë e një kohë përmes vjershëtorit të saj zemërplastë Josif Bageri e kishte gërricur gurëvarrin e këtyre anëve me këtë jetëshkrim: “Tetëmbëdhjetë copë / katunde ka në Rekë/ Po gjindja e kësaj/ jan gjyku për me hjek”

Udhakimi në këtë pjesë do të ishte i mangët po ta anashnxirrte këtë histori të arkivuar thuajse askund e po të mjaftohej vetëm me udhërrëfimtarë turistikë e resorte turistike që pikëzojnë parkun e Mavrovës.