Gjuha ilire ose ilirishtja dhe kaosi që çoi në sllavizimin e të ashtuquajturës “Ilirishte moderne”

Gjuha ilire

Gjuha ilire ose ilirishtja i përket familjes së gjuhëve indo-evropiane dhe ka qenë e folur në pjesën perëndimore të Ballkanit[1] Në kohën e lashtë quheshin si fise. Por sipas disa studimeve thuhet se gjuha e ilirëve është shumë e ngjashme me shqipen e sotme.ilire: Ardianët, Dalmatët, Panonët, Autariatët, Taulantët (shih fiset ilire).Ilirët flisnin një gjuhë që dallonte nga popujt e tjerë që jetonin në gadishullin e Ballkanit. Mendohet se ilirët nuk e kanë lënë të shkruar gjuhën e tyre. Deri më sot nuk është gjetur asnjë dokument i shkruar në gjuhën ilire. Nga gjuha ilire janë trashëguar sot rreth 1000 emra njerëzish,perëndish,fisesh,vendesh,lumenjsh e malesh. Këto fjalë janë gjetur në mbishkrime të ndryshme,në shkrimet e autorëve të vjetër grekë e latinë,si dhe në monedhat e gjetura në teritoret ilire.Nga studimi i tyre është aritur në përfundimin se gjuha ilire bën pjesë në grupin e gjuhëve indoeuropiane .Me anë të gjuhës shqipe,studiuesit sot kanë mundur të shpjegojnë kuptimin e shumë fjalëve ilire si:bilë (bijë), sika (thika) ,aran (arë), baro (bari) etj. Emra ilirë si Bardhyl, Agron, Teuta, Genti, Pirro etj emra të cilët përdoren e dhe sot në trevat shqiptare.

E ashtuquajtura “Gjuha ilire (Moderne)”

Gjuha ilire ishte një emër i zakonshëm për emërtimin e gjuhëve sllave të jugut para shfaqjes së studimeve sllavistike dhe cirilo-metodike, dhe veçanërisht gjatë periudhës otomane. U imponua si gjuhë e zakonshme si rezultat i propagandës katolike në Ballkan në shekullin XVII. Në shekullin XVIII shprehja u zëvendësua me emërtimin sllavoserbishtja. [1] [2]

Baza e kësaj gjuhe konsiderohej gjuha dhe letërsia e Dubrovnikut dhe Bokës së Kotorrit si dhe e ashtuquajtura bugarshtica, përfaqësuesi i parë i saj ishte Dinko Zlatarić ndërsa Bartol Kašić konsiderohej babai i “gjuhës moderne ilire.” Në kohën e Luftës së gjatë turke (1595), Kašiċ u bë jezuit. Nga viti 1609 deri në vitin 1633 ai jetoi në Dubrovnik. Në vitet 1613-1614 dhe 1618-1619 Kašiċ ishte në një mision në Bosnje, Serbi dhe Sllavoninë Lindore.

Në vitin 1604 u publikua në Romë vepra me titull Institutium linguae illyricae (Struktura e gjuhës ilire, në dy libra; 200 faqe). Gramatika e saj përdorej si tekst shkollor nga jezuitët të cilët ishin dërguar në mision në Ballkan. Bartol Kašić përvetëson dialektin shtokavian të gramatikës sllave të jugut, duke theksuar si të tillë variantin e Dubrovnikut që ishte varianti i vendlindjes së tij.

Përgatiti Elis Buba / usalvision

Referime

1. ^ N e se gjuha messape ka qenë shumë afër gjuhës ilire dhe konsiderohet si gjuhë ilire, pra ilirishtja ishte folur edhe në jug të Italisë.
2. ^ A Grammar Of Modern Indo-European: Language & Culture, Writing System & Phonology, Morphology And Syntax by Carlos Quiles,2007,ISBN 84-611-7639-1,”sibina(Lat), sibyna(Lat), sybina(Lat); σιβυνης(Gk.) σιβυνη(Gk.) συβινη(Gk.) ζυβινη(Gk.); a ‘hunting spear’ generally ‘spear’, ‘pike’; an Illyrian word according to Festius citing Ennius; is compared to συβηνη (Gk.) found in Aristophanes Thesmophoriazusai; the word appears in context of a barbarian speaking.Akin to Persian zopin,Arm savin ‘spit’”
3. ^ a b Hamp 2007
4. ^ Wilkes (1992)
5. ^ Catilinarians By Marcus Tullius Cicero, Andrew R. Dyck Edition: illustrated Published by Cambridge University Press, 2008 ISBN 0-521-83286-1, 9780521832861 link [1]
6. ^ Basic Albanian etymologies By Martin E. Huld Edition: illustrated Published by Slavica Publishers, 1984 Original from the University of Michigan ISBN 0-89357-135-0, 9780893571351
7. ^ Strabo 7.43, “élos loúgeon kaloúmenon”
8. ^ This group is considered to be cognate with the Italian city name of Trieste; Alb treg “market” might be a borrowing from South Slavic.
9. ^ Wilkes (1992): “Thus it seems generally agreed that the name of the Illyrian queen Teuta of the third century BC derives from teutana, which means `queen’.” (p. 72)
10. ^ Wilkes (1992): “The names Daza, Dasius and Dazomenus have been connected with Das- menus in Pannonia and Dazos in southern Italy. The meaning of these plausible correspondences is hard to determine: neither the internal links between the three principal Illyrian onomastic provinces nor those between …” (p. 71)
11. ^ История на българите, стр. 265
12. ^ Snježana Kordić (2010). Moderne Nationalbezeichnungen und Texte aus vergangenen Jahrhunderten. Zeitschrift für Balkanologie (në gjermanisht). Vëll. 46 (1). Wiesbaden. fq. 40–41. ISSN 0044-2356. Marrë më 2011-02-06.
13. ^ “Bartol KAŠIĆ (Pag, 15. VIII. 1575. – Rim, 28. XII.1650.), Institutiones linguae lllyricae (1604)”. Arkivuar nga origjinali më 3 mars 2012. Marrë më 9 korrik 2020. ((cite web)): |accessdate= dhe |access-date= është specifikuar më shumë se një herë (Ndihmë!); |archivedate= dhe |archive-date= është specifikuar më shumë se një herë (Ndihmë!); |archiveurl= dhe |archive-url= është specifikuar më shumë se një herë (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
14. ^ Snježana Kordić (2004). “Referate des XXVIII. Konstanzer Slavistischen Arbeitstreffens, Bochum 10.9.-12.9.2002”. përmbledhur nga Marion Krause, Christian Sappok (red.). Pro und kontra: ‘Serbokroatisch’ heute (PDF). Slavistische Linguistik 2002. Slavistische Beiträge (në gjermanisht). Vëll. 434. München: Sagner. fq. 100–101. ISBN 3-87690-885-X. Marrë më 2010-11-03.