Republikat më jetëshkurtra në trojet shqiptare dhe flamujt e tyre

Flamuri i qeverisë së Regjencës

Në shtator 1914, nën kujdesin e Komisionit Ndërkombëtar (Francë, Mbretëri e Bashkuar, Itali, Austro-Hungari, Gjermani dhe Rusi) dhe nën flamujt e tyre, në Vlorë u krijua një qeveri e Regjencës. Meqenëse nuk u mor asnjë vendim në lidhje me flamurin, ish-flamuri kombëtar mbeti zyrtar por nuk u përdor. Flamuri i përdorur de facto ishte flamuri i kuq me shqiponjën e zezë dykrenare.

Qeveria e përkohshme e Esadit, Repubika e Shqipërisë së Mesme (1915)

Esad Pasha u kthye në Shqipëri dhe, me ndihmën e Serbisë, pushtoi Durrësin dhe ripushtoi Tiranën dhe Shqipërinë qendrore, duke formuar një qeveri të re, e cila përsëri përdori flamurin pa shqiponjë, duke treguar mbizotërimin mysliman (prill 1915). Ky flamur u miratua si flamur zyrtar i Shqipërisë nga qeveria e përkohshme e Esadit, pas një vendimi të Senatit Shqiptar. Ambasadori gjerman u informua për këtë vendim më 21 prill 1915. Esad e quajti veten “President i Shqipërisë” dhe “Komandanti i Përgjithshëm”.

Republika e Përkohshme e Epirit (1914)

Traktati i Londrës (1913), i cili i dha fund konfliktit ballkanik, ia dha Greqisë pjesën më të madhe të Epirit, por rrethet veriore mbetën brenda Shqipërisë. Më 7 mars 1914 Princi Wied mbërriti në Shqipëri dhe të frymëzuar nga shteti i tyre qarqe greke te rretheve jugore të Shqipërisë u rebeluan kundër përfshirjes së tyre në Principatë dhe formuan qeverinë e përkohshme të Epirit. Rebelët përdorën flamurin grek me shqiponjën dykrenare, për të simbolizuar përkatësinë greke të kësaj pjese të Shqipërisë. Qeveria greke mbajti sipërfaqësisht një qëndrim neutral ndak këtyre veprimeve, por i mbështeti fshehurazi kryengritësit.

Në vjeshtën e vitit 1915, trupat austro-hungareze pushtuan Shqipërinë veriore dhe qendrore dhe shtypën qeverinë shqiptare të Tiranës, ndërsa Esadi u arratis në Greqi. Vetëm qeveria e Regjencës në Vlorë mbijetoi, por Vlora më në fund u pushtua gjithashtu nga Italia në nëntor 1916. Prandaj, vendi u vu nën flamujt e fuqive: Austro-Hungareze (në veri dhe qendër) dhe Italia (Vlorë; rajoni dhe jugu i Vendi). Franca kontrollonte gjithashtu disa zona në Shqipërinë e Jugut.

Që atëherë, flamuri shqiptar u përdor nga guerilasit e drejtuara nga Bajram Curri. Modeli i figurës së paraqitur më sipër vjen nga pullat postare të lëshuara nga Komisioni i Përkohshëm i Kontrollit në Korçë. Flamuri ishte ndoshta në përdorim nga shtatori 1914 deri në 1916, dhe u përdor më tej nga Curri deri në 1918.

Bajram Curri (1862-1925) lindi në fshatin Koganaj, në rajonin e Tropojës (në veri të Shqipërisë). Më 1898 hyn në Lidhjen e Pejës, të themeluar nga Sami Frashëri (1850-1904), duke kërkuar ribashkimin e trojeve shqiptare dhe njohjen e gjuhës kombëtare. Lidhja u shtyp shpejt nga turqit, por Curri vazhdoi luftën e tij.

Banorët e maleve të veriut të Shqipërisë njihen si malësorë. Ata morën nga Perandoria Osmane disa privilegje si përjashtimin e taksave, haraçit dhe rekrutimit. Kur vendosën të ndihmonin trupat osmane, komandoheshin nga krerët e klanit të tyre (bajraktarë, flamurtarë). Në fund të shekullit të 19-të, Sulltani vendosi të shtypte privilegjet e malisoreve, pa dobi. Qeveria e xhonturqve e krijuar në Stamboll në vitin 1908 dërgoi një ekspeditë ndëshkuese të përbërë nga 40.000 burra të komanduar nga Shefqet Turgut Pasha. Në vitin 1910, ekspedita kontrolloi rajonin dhe kryengritja e malisoreve shpërtheu. Të komanduar nga Curri, malisorët nga Tropoja i dëbuan turqit nga vilajeti i Kosovës dhe morën Shkupin.

Gjatë Luftës së Parë Botërore Curri mbajti kryengritjen kundër trupave të huaja që pushtuan veriun e Shqipërisë.

Në vitin 1920, Ahmed Zogu u shfaq dhe tentoi të pervetsonte pushtetin dhe Curri u rebelua kundër tij; Zogu e dënoi me vdekje në vitin 1922. Curri u fut në luginën e Krasniqes, në Tropojë dhe u vra në vitin 1925 në shpellën e Drogobise nga trupat e Zogut. Në vitin 1952 qyteti i Kolgeçajt u bë kryeqytet i rrethit të Tropojës dhe u emërtua Bajram Curri.

[Jean Durand-Monti. Shqipërinë. Arthaud, 1990]

Republika Shqiptare nën kontrollin italian (1917)

Në vjeshtën e vitit 1915 austro-hungarezët pushtuan Shqipërinë veriore dhe qendrore dhe shtypën qeverinë shqiptare të Tiranës. Italia, e cila kontrollonte jugun e Shqipërisë dhe Vlorën, vendosi të krijonte një Republikë Shqiptare nën mbrojtjen italiane. Kjo republikë u shpall më 23 qershor 1917, duke miratuar zyrtarisht flamurin e kuq me shqiponjën e zezë.

Regjenca (1918-1920)

Me mbarimin e luftës, Italia vendosi në zonën e saj të pushtimit një qeveri provizore të drejtuar nga Turhan Pasha, si një qeveri provizore e Regjencës (për të emëruar një sovran të mundshëm). Kjo qeveri miratoi zyrtarisht flamurin e kuq me shqiponjën dykrenare, por forma e shqiponjës ndryshoi disa herë. Franca ia dorëzoi kësaj qeverie Korçën dhe zonën e pushtimit në maj të vitit 1920. Në pamjen e mëposhtme shihet shqiponja e përdorur në vitet 1918-20.

Republika e Mirditës 1921

Republika e Mirditës u shpall në Prizren, pra në Kosovën e sunduar atëbotë nga serbët, më 17 korrik të vitit 1921. Përçarja fetare ishte nje rrezik që kanoste popullsinë. President i Republikës së Mirditës ishte Marka Gjoni. Kapidani Marka Gjoni sistematikisht ka trumbetuar në mënyrë të pëlqyeshme për popullin se “nuk po lidhemi me serbin, por me Francën, e në këtë rast serbi asht veçse punëtor i Francës. Franca do të bajë shumë të mira për Mirditën, si hapjen e shkollave, mospagimin e taksave për 20 vjet”.

Republika Autonome e Korçës

Shpallja e Vetëqeverimit shqiptar të qarkut të Korçës më 10 dhjetor 1916 është një ngjarje madhore në historinë e Shqipërisë.

Përgjatë Luftës së Parë Botërore, Shqipëria u kthye në shesh lufte të fuqive europiane ndërluftuese dhe ato ballkanike, për interesat e tyre. Nga kjo situatë përfitoi qeveria greke për të depërtuar ushtrinë e saj në Shqipëri dhe në fund të vitit 1914 Korça dhe Gjirokastra ishin të pushtuara prej saj. Ushtritë serbe arritën deri në Durrës. Ndërkohë, Shqipëria Veriore dhe Qëndrore ishin pushtuar nga Austriakët, që pasi kishin thyer serbët, kishin përparuar deri në afërsi të Korçës. Italianët kishin zënë vend në qarkun e Gjirokstrës dhe në një pjesë të Kolonjës, si edhe në ishullin e Sazanit e në Vlorë. Në tetor 1916 ustria franceze pushtoi qarkun e Korçës. Mbi ekzistencën e Shqipërisë rendonte edhe traktati i Fshehtë i Londrës për coptimin e Shqipërisë.

Kur ushtria franceze u shtri në këtë krahinë, u ndodh përballë një lëvizje të gjerë të armatosur shqiptare, që luftonte për dëbimin nga krahina e pushtuesve grekë, sepse e konsideronte pushtimin grek si më të rrëzikshëm, jo vetëm se e kishin provuar gjatë viteve 1912-1914, për shovinizmin dhe me masakrat e pashembullta ndaj popullsisë, por edhe se Korça e Gjirokastra ishin përcaktuar në Traktatin e fshehtë të Londrës si teritore qe do ti jepeshin Greqisë.