Sa e vjetër është fjala shqipe Bukë?

Herodoti: Eksperimenti i faraonit Psammetichus: Fjala frigase Bek (Bec-os si fjala shqipe Buk), përpjekje për të dëshmuar gjuhën më të lashtë mbi tokë!

1. Egjiptianët, para mbretërimit të mbretit të tyre Psammetichus, besonin të ishin më të lashtët e njerëzimit. Megjithatë, qysh atëherë, Psammetichus bëri një përpjekje për të zbuluar se cila ishte në të vërtetë raca më e lashtë që mendohej pasi teksa i kalonin të gjitha kombet e tjera, Frigët i tejkalonin ata në lashtësi. Ky mbret, duke e pasur të pamundur që të gjente me anë të kërkimit se cilët ishin njerëzit më të lashtë, krijoi metodën e mëposhtme të zbulimit:

– Ai mori dy fëmijë të së njëjtës farë dhe ia dha një bariu për t’i mbajtur në stanin e tij, duke e porositur atë rreptësisht që të mos lejonte askënd që të shqiptonte ndonjë fjalë në prani të tyre, por t’i mbante ata në një shtëpizë të izoluar, dhe herë pas here të fuste në banesën e tyre dhi, duke u kujdesur që më parë që ato të ishin të mbushura me qumësht dhe të kontrollonte në lidhje me këtë gjë.

Qëllmi i tij ishte që të dinte, se cilën fjalë ata do të artikulonin së pari, pasi të kishin kapërcyer belbëzimet e fëmijërisë. Kjo ndodhi pasi ai kishte parashikuar. Bariu iu bind urdhrave të tij për dy vjet dhe në fund të asaj kohe, në një prej ditëve që ai hapte derën e dhomës së tyre për të hyrë, fëmijët vrapuan të dy drejt tij me krahët e hapura dhe thanë qartësisht: “Bekos.”

Kur kjo ndodhi për herë të parë, bariu nuk ia vuri veshin, por më pas kur ai vërejti, duke ardhur më shpesh për t’i parë, që fjala ishte vazhdimisht në gojën e tyre, informoi zotërinë e tij dhe sipas urdhrit të tij i solli fëmijët në praninë e tij. Atëherë,

Psammetichus i dëgjoi edhe vetë që të thoshin fjalën, mbi të cilën ai vazhdoi të kërkojë sqarime se cilët ishin ata njerëz që e quanin diçka “bekos,” dhe menjëherë pas kësaj ai mësoi se “bekos” ishte emri Frigas për “bukë”. Duke marrë në konsideratë këtë rrethanë egjiptianët i braktisën pretendimet e tyre dhe pranuan lashtësinë më të madhe të Frigëve.

Që këto ishin faktet e vërteta, unë e mësova në Memfis prej priftërinjve të Vullkanit…

2. Dihet pak mbi gjuhën trake, por mund të vërehet se Orfeu dhe Eumolpus ishin trakë, se fjalët barbare, Konks dhe Ompaks, të mistereve Eleuzine ishin trake dhe se gjuhët trake dhe frige kishin lidhje të afërt: (fjala) e mirënjohura Bek (bukë) e Frigisë, është ende “Buk” në gjuhën shqipe.

Në qoftë se gjuha maqedonase mund të preket nëpërmjet asaj shqipe, dhe të zbuloheshin disa fjalë trake në këtë mënyrë, ne mund të shpresojmë kështu, për të fituar njohuri të mëtejshme mbi gjuhët e zhdukura të antikitetit.

3. Platoni vëren te Kratilus, se termat që tregojnë zjarrin dhe ujin nuk kanë prejardhje nga ndonjë fjalë tjetër greke, por janë frigase të lashta; dhe është e pothuajse e mundur se edhe fjala Buk në shqipen moderne, mund të rrjedha nga fjala frigase “Bekos”.

Shqiptarët në përgjithësi shihen si pasardhës të ilirëve të lashtë, të cilët formonin një familje të disa popujve, që në kohët e lashta banonin vendin që shtrihej përgjatë bregut lindor dhe veri-lindor të Adriatikut, e pastaj edhe në Azinë e Vogël, prej të cilëve Getae ose Dacians, Moezianët, Maqedonasit, Epirotët në Evropë, Lidianët, Kerianët, Frigjianët, etj., në Azinë e Vogël janë të ndërlidhur.

Fjala “Bukë” në gjuhë të ndryshme

• a) Paleo-Balkanic Group
  – Albanian bukë
• a1) Berber Group
• – Central Tamazight ⴰⵖⵔⵓⵎ aghrum
• b) Ossetian Group
  – Ossetian дзул dzul
• c) Semitic Group
  – Arabic خبز khabaz
• – Maltese ħobż
• d) Kartvelian Group
  – Georgian პური puri
• e) Basque Group
  – Basque ogi,ogia
• f) Semitic Group (2.)
• – Hebrew לחם lékhem
• – Syriac ܠܚܡܐ laḥmā
• g) Germanic Group
  – English bread
• – German brot
• – Dutch brood
• – Norsk bokmal brød
• – Norsk Nynorsk brød
• – Bavarian brod
• – Low german broot
• – Scots breid
• – Danish brød
• – Swedish bröd
• – Louxembourgish brout
• h) Celtic Group
  – Welsh bara
• – Bretonian bara
• – Cornish bara
• i) Slavic Group
  – Russian хлеб hleb
• – Bulgarian хляб hlyab
• – Serbo-Croatian хлеб hleb
• – Slovakian chlieb
• – Cezch chléb
• – Polish chleb
• – Ukrainian хліб hlib
• – Belorussian хлеб hleb
• – Kashubian chléb
• – Silesian chlyb
• – Sorbian chleb
• – Rusyn хлїб hlib
• j) Baltic Group
  – Latvian maize
• k) Baltic Group (2.)
  – Lithuanian duona
• l) Celtic Group (2.)
  – Irish arán
• – Scottish Gaelic aran
• m) Armenian Group
  – Armenian հացը hats’y
• n) Altaic Group
  – Turkish ekmek
• – Gagauz ekmek
• – Crimean Tatar ötmek
• – Tatar икмәк ikmәk
• – Bashkir икмәк ikmәk
• – Karachay-Balkar ётмек ötmek
• – Nogai оьтпек otpek
• – Kalmyk өдмг ödmg
• o) Turkic Group (2.)
  – Chuvash çăкăр çakar
• p) Turkic Group (3.)
  – Azerbaijani çörək
• – Kumyk чёрек çörek
• q) Uralic Group “?”
  – Hungarian kenyér
• Slavic Group (2.)
  – Slovenian kruh
• s) Italic Group
  – Italian pane
• – Spanish pan
• – Neapolitan pane
• – Catalan pa
• – Occitan pan
• – Sardinian pane
• – Corsican pane
• – Portuguese pão
• – Romanian pâine
• – Romansch paun
• – French pain
• – Waloon pwin
• – Galician pan
• – Asturian pan
• – Aragonese pan
• – Sicilian pani
• – Ligurian pane
• – Friulian pan
• – Venetian pan
• t) Uralic Group (2.)
  – Erzya кши kshi
• – Moksha кши kshi
• u) Mixed Group (4.) (-nan root)
  – Sorani Kurdish نان nan
• – Kazakh нан nan
• – Komi-Permyak нянь nan
• – Nenets нянь nan
• v) Dargwa Group
  – Dargwa цӀулхӀе culhe
• w) Avaric,Lak Group
  – Avar чед çed
• – Lak ччатӀ ččat
• y) Lezghic,Adyghe-Abkhaz Group
  – Abkhaz ача ača
• – Kabardian щӏакхъуэ ŝӏakhʺué
• – Lezghian фу fu
• z) Adyghe Group
  – Adyghe хьалыгъу hʹalygʺu
• z1) Nakh Group
• – Chechen бепиг bepig
• z2) Hellenic Group
• – Greek ψωμί psomi …

(Marrë nga profili i Besir Bajramit)