Arvanitët e Atikës dhe kontributi i tyre në paligjenezën kombëtare

Qytetarët e Atikës dhe simbolika e tyre në poligeneratin kombëtar – Nga Theodoros Pagalos*…

Pak para Revolucionit, në 1815, në Athinë jetonin 7 mijë të krishterë dhe 3 mijë myslimanë sipas Pouqueville. Nga 7 mijë të krishterë, 4 mijë ishin arbanitë dhe vinin nga të gjitha fshatrat e Atikës. Ata u vendosën midis Plakës dhe Makryiannis.

Më 1821, në ditën e dytë të Pashkës, turqit në Athinë morën peng 12 kualifikues athinas, sepse dyshonin se mbretërit do të revoltoheshin. Vendimi i tyre fillestar ishte të masakronin të gjithë të krishterët, por kundërshtimi i Halil Efentis, një kati (d.m.th. gjykatës), e lejoi atë.

Më 25 prill 1821, sipas Dionysius Surmelis, luftëtar dhe dëshmitar okular, 1200 të krishterë u mblodhën në Menidi (Acharnes). Ata erdhën nga Hasia (Fisi) me drejtues Meletis Vasiliou dhe Mitro Skeya, nga Menidi i drejtuar nga Reader Kyourkatiotis, nga Mesdheu i udhëhequr nga Joannis Davaris dhe nga Athina me në krye Bashkinë Antoni.

Athina është çliruar nën udhëheqjen e Meletis Vasilit, kryengritësit hynë në Athinë dhe e çliruan atë. Sot jashtë bashkisë së fisit mund të shihet statuja e tij që ende shikon fshatarët e tij, duke treguar rrugën drejt borxhit dhe krenarisë.

Në shtator 1821, shtatëdhjetë të rinj nga Hasia nën udhëheqjen e Mitro Skeya dhe Anastasius Lekkas luftuan kundër 500 turqve (bisha dhe kalorës) nën udhëheqjen e Omer Bryonis. Në këtë betejë pasagjeri i tmerrshëm rrezikoi të humbiste jetën. Kështu ai mori vendimin dhe u largua nga Athina duke thënë “nëse 70 persona më pushtuan dhe më bënë të rrezikoj jetën time, çfarë do të ndodhë nëse grumbullohen në 1000”.

Kryeqyteti i mëvonshëm i shtetit grek u çlirua nga arvanitasit e Atikës, një fis ndërluftues i të krishterëve ortodoksë me moralin dhe zakonet e veta, kulturën, gjuhën e vet. Një fis që kurrë nuk u përkul para turqve dhe nuk bëri paqe me ta. Ata mësuan të jetonin thikë në dhëmbë për të mbrojtur nderin dhe jetën e tyre – dhe kjo ishte radha e përparësisë – nga pushtuesit turq të paligjshëm dhe pa akses.

Arbanitët e Atikës që të tjerët i quajnë “dhurues grekë modernë”, të tjerë i konsiderojnë epirus dhe të tjerë shqiptarë që u vendosën në Atikë në shekujt X-XI. m. X., ishin ata që ngritën armët e shenjta për luftën e madhe për besim e atdhe – i përmend sipas radhës që përmend Kolokotronis në fjalimin e tij të famshëm Pnyka.

Besnikë ndaj idesë së madhe greke, të etur për liri, arvanitasit e Atikës, si gjithë vendet greke, luajtën në revolucion, ata i përkisnin brezit të madh të grekëve që ndryshuan përgjithmonë historinë e kombit tonë duke i ofruar Greqisë, pas 4 shekujsh, një statusin e shtetit të pavarur.

Historia e familjeve

Unë nuk jam historian që të mund të shpreh një mendim historik të dokumentuar. Por unë jam arvanitas dhe e di historinë time familjare, ashtu si shumica e arvanitëve të Atikës. Lexuesit të mos harrojnë se ndryshe nga Athina, rajoni i Atikës deri vonë dominohej – dhe në shumë raste vazhdon të mbizotërohet – nga fshatra, rrënjët e të cilëve shkojnë shumë larg dhe atje familjet e njohin mirë njëri-tjetrin.

Nga ana e babait tim, Giannakis Meletis (Chatzimeletis) pati nderin më të lartë që ishte nga G. Karaiskaki si nënkryetar i tij. Kushdo që mund të pyesë do të mësojë shumë histori nga të gjitha fshatrat arbanite për kapedanët dhe djemtë vendas që luftuan për lirinë e atdheut tonë.

G. Vlachoyannis në antologjinë e tij historike shpëton një tregim të shkurtër ku në një seancë parlamenti, kur gjaku ishte ndezur, një luftëtar i vjetër i vitit ’21 iu drejtua protagonistëve të episodit në gjuhën arvanite për të ndalur mosmarrëveshjen. Dhe u ndal.

Arvanitika ishte gjuha e folur nga Koundouriotis, Kryeministri i Greqisë, Pouboulina, Botsaris, Suliotë e shumë të tjerë. Ishte gjuha që dinin dhe kuptonin Karaiskakis, Androutsos dhe shumë luftëtarë të tjerë të Revolucionit.

Në fushatën aziatike të vogël të viteve 1919-1922, arvanitasit e Liosit luftuan me flamurin e tyre. Ata nuk u tërhoqën asnjë hap, ranë deri në të fundit. Vetëm kur e dimë këtë, kuptojmë atë vështrim të errët të arvanitasve të Atikës, të përshkruar nga Titos Athanasiadis te “Fëmijët e Niovit”. Në heronjtë e fshatrave tanë, lista e vdekjeve të vitit 1922 është më e madhe se të gjitha fshatrat e tjera të Greqisë në krahasim me popullsinë tonë.

Një dalje e rëndësishme

Arvanitasit, natyrisht, nuk kanë një prani të rëndësishme vetëm në librin e madh të të rënëve të nderuar të kombit tonë. Ata kanë një prani po aq të rëndësishme në letrat, shkencat dhe strukturat e shtetit të ri, veçanërisht duke zënë poste të larta ushtarake dhe politike.

25 Marsi është dita e ringjalljes së brezit tonë. Është dita kur kombi grek fitoi sërish një shtet të pavarur. Siç e përshkruan Bizanti në “Babiloninë” e tij, ky komb grek nuk fliste të njëjtën gjuhë, nuk kishte të njëjtat zakone, por kishte të njëjtin besim, të njëjtën ndjenjë për të qenë një komunitet i veçantë, të njëjtin perceptim.