Gjergj Basta (Giorgio Basta), strategu dhe gjenerali i madh ushtarak me origjinë shqiptare

Gjergj Basta (Giorgio Basta) ishte një strateg dhe gjeneral i madh ushtarak me origjinë shqiptare, një nga figurat më të rëndësishme – por shpesh të anashkaluara – të historisë europiane të shek. XVI–XVII.

Kush ishte në thelb?
Emri: Gjergj Basta (lat. Georgius Basta, it. Giorgio Basta)
Vitet: 1544–1607
Origjina: Shqiptare (nga rrethi arbëror i Italisë së Jugut, me rrënjë ballkanike)
Shërbimi: Gjeneral suprem i Perandorisë së Shenjtë Romake (Habsburge)

Roli historik
Gjergj Basta ishte:
Komandant kryesor i ushtrive perandorake në Evropën Qendrore
Mbrojtës i Evropës nga Perandoria Osmane, sidomos në:
Transilvani
Hungari
Vllahi

Një nga strategët që ndaloi avancimin osman drejt Evropës Qendrore

Në shumë beteja ai ishte krahu i djathtë i perandorëve Habsburgë dhe sundonte me dorë të fortë territore kyçe strategjike.

Intelektual & teoricien ushtarak

Gjergj Basta nuk ishte vetëm luftëtar, por edhe:

Autor i traktateve ushtarake shumë të rëndësishme për artin e luftës

Libri i tij më i njohur:

“Il Maestro di Campo Generale”

përdorej si manual standard në akademitë ushtarake evropiane për dekada

Ai konsiderohet një nga themeluesit e doktrinës moderne të komandimit ushtarak.

Pse “historia e fshehu”?

Shërbeu nën flamur perandorak, jo kombëtar shqiptar

Historiografia europiane e paraqiti si:

italian

gjerman

ose thjesht “gjeneral habsburg”

Origjina shqiptare u zbeh qëllimisht, siç ndodhi me shumë figura arbërore në Perëndim

Gjergj Basta ishte shqiptari që mbrojti Evropën me shpatë dhe mendje, por që Evropa nuk e përmendi si shqiptar.

Gjergj Basta nuk është përjashtim, por pjesë e një fenomeni të gjerë historik:

arbërorë/shqiptarë që u bënë shtylla të Perëndimit, por u “përvetësuan” nga historiografitë e tjera.

Po i rendis qartë, me emra konkretë, jo me mjegull.

FIGURA ARBËRORE QË PERËNDIMI I “HARROI” SI SHQIPTARË

Gjergj Kastrioti – Skënderbeu

Në Perëndim shpesh:

“hero i krishterimit”

“princ epirot”

“albanese di nome”

Origjina shqiptare u zbeh, sepse Skënderbeu u bë simbol pan-europian, jo kombëtar.

Papët dhe oborret europiane e përdorën figurën, por jo identitetin e plotë shqiptar.

Stradiotët arbërorë (shek. XV–XVI)

(një kapitull i tërë i fshirë)

Mijëra kalorës shqiptarë shërbyen në:

Venedik

Napoli

Francë

Spanjë

Emra që sot duken “italianë”:

Mercurio Bua

Teodoro Bua

Andrea Gritti i rrethuar nga stradiotë shqiptarë

Në kronikat perëndimore quhen:

“greci”

“albanesi mercenari” (pa identitet etnik)

Por në dokumente veneciane shkruhet qartë:

“di natione albanese”

Andrea & Paolo Angeli (Angelo / Angelos)

Familje arbërore nga Epiri

U bënë:

diplomatë

ushtarakë

administratorë perandorakë

Në historiografi:

grekë

bizantinë

Në realitet: arbërorë epirotë

Familja Muzaka

Një nga dinastitë më të vjetra shqiptare

Pas rënies së Arbërisë:

u integruan në Italinë e Jugut

u bënë fisnikëri napolitane

Sot përmenden si:

Musachi italiani

Por kronikat mesjetare i quajnë: “principes Albaniae”

Janus Pannonius (Gjon Çesmi?) rast i debatueshëm

Humanist i madh në Hungari

Shpesh paraqitet si:

hungarez

kroat

Ka teori serioze për origjinë arbërore nga familje migrante

Si shumë të tjerë: asimilim kulturor

humbje identiteti
Arbëreshët e Italisë – kolektivisht

Këtu nuk flasim për individë, por për një elitë të tërë:

Gjeneralë

Peshkopë

Akademikë

Juristë

Shembuj:

Papa Klementi XI (Albani) – familje arbërore

Francesco Crispi – kryeministër i Italisë

Girolamo De Rada – mendimtar kombëtar

Në historiografi:

italianë

klerikë

politikanë

jo shqiptarë

Epirotët e “bërë grekë”

Figura nga Epiri i Veriut dhe i Jugut

Në burime antike:

Epiroti = barbar jo-helen

Në shek. XIX:

u reinterpretuan si grekë

Kjo zhduku elementin arbëror nga historia klasike.

PSE NDODHI KJO ZBEHJE?

Shqiptarët nuk patën shtet për shekuj

Historia shkruhet nga:

shtetet, akademitë, perandoritë

Arbërorët shërbyen si elitë funksionale

Ushtri

Administratë

Kishë

jo si propagandë kombëtare

Shek. XIX = nacionalizma

Grekët, italianët, serbët rishkruan historinë

Arbërorët u:

përvetësuan

ose u zhdukën nga narrativi

Shqiptarët nuk mungojnë në historinë e Evropës — mungon emri i tyre.

Gjergj Basta është vetëm maja e ajsbergut.

ZBEHJA E QËLLIMSHME E ORIGJINËS SHQIPTARE TË FIGURAVE ARBËRORE NË HISTORINË E PERËNDIMIT

Rast studimor: Gjergj Basta dhe fenomeni i përvetësimit historiografik

Abstrakt

Ky studim analizon procesin e zbehjes dhe përvetësimit të origjinës shqiptare të figurave arbërore që vepruan në shërbim të fuqive perëndimore gjatë Mesjetës së Vonë dhe fillimit të Epokës Moderne. Duke u fokusuar në figurën e Gjergj Bastës (1544–1607) dhe duke e krahasuar me raste të tjera analoge (Skënderbeu, stradiotët arbërorë, familjet fisnike arbërore, arbëreshët e Italisë), studimi argumenton se mungesa e një shteti shqiptar dhe rishkrimi nacionalist i historisë europiane në shek. XIX çuan në fshirjen sistematike të identitetit shqiptar nga historiografia perëndimore.

Problemi historiografik:

Historia europiane e shekujve XV–XVII është ndërtuar kryesisht mbi narrativat shtetërore dhe perandorake. Popujt pa shtetësi të konsoliduar, si shqiptarët (arbërorët), u përjashtuan nga përfaqësimi i drejtë historiografik, edhe pse individët e tyre luajtën role kyçe në mbrojtjen, administrimin dhe ndërtimin e Evropës së Krishterë.

Një nga rastet më përfaqësuese është Gjergj Basta, një nga strategët më të rëndësishëm të Perandorisë së Shenjtë Romake, i cili në historiografinë perëndimore përmendet pa theksimin e origjinës së tij shqiptare.

Gjergj Basta: profil historik

Gjergj Basta (Giorgio Basta, Georgius Basta) lindi më 1544 dhe vdiq më 1607. Ai shërbeu si:

gjeneral suprem i ushtrive habsburgase,

guvernator i Transilvanisë,

komandant i operacioneve kundërosmane në Evropën Qendrore.

Basta ishte gjithashtu teoricien ushtarak, autor i traktatit të njohur:

Il Maestro di Campo Generale

një vepër që u përdor gjerësisht në akademitë ushtarake evropiane të shek. XVII.

Megjithatë, në shumicën e burimeve perëndimore, Basta paraqitet thjesht si:

“gjeneral habsburg”

“italian”

ose “oficer perandorak”

pa u theksuar përkatësia e tij arbërore, fakt i njohur në rrethet e diasporës shqiptare dhe të dokumentuar në kontekstin e migrimeve arbërore në Italinë e Jugut.

Gjergj Kastrioti – Skënderbeu

Skënderbeu u shndërrua në një simbol pan-europian të rezistencës kundërosmane. Në shumë burime perëndimore ai përshkruhet si:

“hero i krishterimit”,

“princ epirot”,

figurë universale,

ndërsa identiteti i tij shqiptar shpesh relativizohet ose zhvendoset në plan dytësor.

Stradiotët arbërorë

Nga shek. XV deri në XVI, mijëra kalorës shqiptarë (stradioti) shërbyen në ushtritë e:

Venedikut,

Napolit,

Francës,

Spanjës.

Dokumentet veneciane i përshkruajnë qartë si:

“di natione albanese”

Por historiografia e mëvonshme i klasifikoi si:

“mercenarë grekë”,

ose thjesht trupa ballkanike pa identitet etnik të saktë.

Familjet fisnike arbërore (Muzaka, Angeli, Albani)

Familje të mëdha shqiptare, pas rënies së Arbërisë, u integruan në aristokracitë perëndimore:

Muzakajt në Itali,

Angeli në Epir dhe Itali,

Albani (Papa Klementi XI).

Në burimet mesjetare quhen:

principes Albaniae

ndërsa në historiografinë moderne paraqiten si italianë ose grekë, pa përmendur origjinën e tyre arbërore.

Arbëreshët e Italisë

Komunitetet arbëreshe prodhuan:

klerikë,

gjeneralë,

politikanë,

intelektualë të rangut të lartë.

Figura si Francesco Crispi dhe Girolamo De Rada njihen si italianë, ndërkohë që përkatësia e tyre etnike shqiptare minimizohet në narrativat zyrtare.

Shkaqet e zbehjes së identitetit shqiptar

Mungesa e shtetësisë

Pa një shtet shqiptar për disa shekuj, shqiptarët nuk kishin institucione historiografike që të mbronin narrativën e tyre historike.

Shërbimi perandorak

Arbërorët shërbyen si:

ushtarakë,

administratorë,

klerikë,

jo si përfaqësues të një projekti kombëtar, gjë që lehtësoi përvetësimin e tyre.

Nacionalizmat e shek. XIX

Rishkrimi i historisë nga nacionalizmat grek, italian dhe sllav çoi në:

reinterpretim të figurave arbërore,

zhvendosje të identitetit të tyre etnik,

marginalizim të elementit shqiptar.

Përfundim

Gjergj Basta nuk është figurë e harruar — ai është figurë e përvetësuar. Ashtu si shumë arbërorë të tjerë, ai kontribuoi në historinë e Evropës, por jo në mënyrën se si ajo histori u shkrua.

Shqiptarët nuk mungojnë në historinë europiane; mungon emri i tyre në faqet e saj.

Burime kryesore

Setton, K. M., The Papacy and the Levant

Malcolm, N., Agents of Empire

Schmitt, O. J., Skanderbeg

Babinger, F., Mehmed the Conqueror and His Time

Acta Veneta, Archivio di Stato di Venezia

Elsie, R., Historical Dictionary of Albania

Pëllumb Xhufi, Shqiptarët në Mesjetë

Kristo Frashëri, Skënderbeu dhe epoka e tij

@S.NDRECAJ