KRONI I ATI I ZEUSIT DHE KONCEPTUALIZIMI I KOHËS PELLAZGO ILIRE

Vëzhgime gjuhësore dhe kulturore nga perspektiva iliro-pellazge

Shqipja përfaqëson një nga degët më të hershme të familjes indoevropiane, e ruajtur në mënyrë të pandërprerë në hapësirën ballkanike. Kjo vazhdimësi e gjatë gjuhësore e bën atë një burim të rëndësishëm për studimin e strukturave arkaike të mendimit, veçanërisht në raport me konceptet themelore të kohës, rrjedhës dhe ciklit historik.

Figura e Kronit (Κρόνος), e dokumentuar në traditën mitologjike antike si titan, ati i Zeusit dhe gjyshi i Dardanit, përfaqëson një element qendror të kozmogonisë së lashtë. Në traditat filozofike dhe alegorike të antikitetit të vonë, Kroni shpesh u identifikua ose u afrua konceptualisht me Chronosin (Χρόνος), personifikimin e kohës. Ky bashkim simbolik reflekton një kuptim të hershëm të kohës si forcë universale, krijuese dhe shkatërruese njëkohësisht.

Nga pikëpamja gjuhësore, koncepti i kohës në gjuhët e vjetra indoevropiane shpesh lidhet me metaforën e rrjedhës dhe të lëvizjes së pandërprerë. Edhe në shqipen e vjetër ballkanike, koha perceptohet jo vetëm si njësi matëse lineare, por si proces dinamik, i krahasueshëm me rrjedhën natyrore. Kjo mënyrë konceptualizimi pasqyron një strukturë mendimi arkaike, të përbashkët për popullsitë parahistorike të Evropës Juglindore.

Mitet, në këtë kuadër, nuk mund të trajtohen thjesht si rrëfime imagjinare. Ato përbëjnë forma të koduara të kujtesës kolektive, ku elemente historike, kozmologjike dhe shoqërore janë ruajtur përmes simbolikës. Figura të tilla si Kroni, Zeusi apo Dardani nuk duhet domosdoshmërisht të interpretohen si individë historikë të dokumentueshëm, por si përfaqësime të shtresave të hershme kulturore dhe ideologjike të popullsive iliro-dardane.

Në këtë kontekst, gjuha shqipe ofron një perspektivë plotësuese për leximin e mitologjisë indoevropiane, duke ruajtur struktura fonetike, semantike dhe konceptuale që ndihmojnë në rindërtimin e mënyrës së të menduarit të botës së lashtë ballkanike. Ky këndvështrim nuk synon të zëvendësojë traditën klasike greko-romake, por të kontribuojë në një kuptim më gjithëpërfshirës të saj, përmes analizës krahasuese gjuhësore dhe kulturore.

Në përfundim, Kroni mund të lexohet si simbol i kohës së rrjedhshme dhe i vazhdimësisë historike, një figurë që mishëron lidhjen ndërmjet mitit, gjuhës dhe identitetit kulturor. Shqyrtimi i tij nga perspektiva iliro-pellazge ndihmon në ndriçimin e rolit që Ballkani ka luajtur në formimin e mendimit të hershëm indoevropian.
@s.ndrecaj