Molosët e Epirit dhe trashëgimia e qenit shqiptar
Një Vështrim historik dhe kinologjik
Fisi i Molosëve ka zënë një vend të rëndësishëm në historinë e lashtë të Epirit, një rajon që sot ndahet mes Shqipërisë dhe Greqisë. Të njohur për aftësitë e tyre luftarake dhe organizimin fisnor, Molosët lanë pas një trashëgimi kulturore dhe ushtarake të thellë. Një nga elementet më të njohura dhe të qëndrueshme të kësaj trashëgimie është Qeni Molos, i njohur më vonë edhe si Qeni Shqiptar (The Albanian Dog).
Me poshte po percjellim dëshmitë historike dhe kinologjike rreth këtij qeni, bazuar në shkrimet e Kapiten Thomas Brown në veprën e tij “Skeça Biografike dhe Anekdota Autentike mbi Qentë” të vitit 1829, duke theksuar lidhjen e tyre me Epirin dhe Shqipërinë.
Emërtimi dhe Vlerësimi Historik
Në antikitetin klasik, qentë ndaheshin në tre kategori kryesore për gjueti: pugnaces (luftarakë), sagaces (me nuhatje të mprehtë), dhe celeres (të shpejtë). Qeni Molos (ose Molosian) ishte i famshëm dhe i klasifikuar kryesisht si një qen luftarak (canes pugnaces ose bellicosi).
Veprat e shkruara në shekullin e 19-të i referohen kësaj race me emrin Qeni Shqiptar (The Albanian Dog – Canis Defendans). Përmendet se kjo racë e shkëlqyer vazhdonte të ekzistonte “Në Shqipëri, dhe në shtetet fqinje të Europës, kjo racë e shkëlqyer vazhdon, dhe ende i ngjan në cilësi atyre të lashtëve”.
Shkrimtarët e lashtë kishin njohur prej kohësh cilësitë e Qenit Shqiptar. Straboni, për shembull, përmendet se ka bërë vërejtje mbi “popullin Iberik dhe Shqiptar dhe qentë e tyre, të cilët njiheshin prej kohësh për përsosmërinë e tyre në gjueti”.
Karakteristikat dhe Funksioni
1. Përshkrimi Fizik dhe Karakteri
Qeni Shqiptar përshkruhet si:
- Përafërsisht sa madhësia e një mastifi.
- Me qime shumë të dendura, të buta dhe të gjata, që i ngjajnë leshit, përgjithësisht të nuancave të ndryshme kafeje.
- I fortë dhe me më shumë kocka se leshët.
- Me kokë dhe nofulla të zgjatura dhe hundë të mprehtë.
- Ky qen ishte i njohur si një qen luftarak i racës së pastër dhe “zotëronte shumë prej cilësive të bull-dogut anglez; ai lufton me zell të madh, dhe kur kap një kundërshtar është pothuajse e pamundur ta bësh të lëshojë gjahun”. Për shkak të cilësive të tij, Linnaeus duket se e ka gabuar bull-dogun e tij për atë racë, duke e quajtur atë Canis Molossus.
2. Përdorimi
Në kohët e hershme, ky qen përdorej për:
- Gjueti, veçanërisht të derrit të egër dhe ujkut.
- Luftim.
- Rritjen në rrethet pastorale për të mbrojtur tufat nga ujqërit dhe hajdutët.
Virgjili, duke i vlerësuar, përmendet se ka thënë:
- “Velocis Spartæ catulos, acremque Molossum,
- Pasce sero pingui. Numquam, custodibus illis,
- Nocturnum stabuli furem, incursusque luporum,
- Aut impacatos a tergo horrebis Iberos.”
- Anekdota e Qenit Shqiptar para Aleksandrit te Madh
Një tregim i famshëm lidhet me tregimin e Qenit Shqiptar gjatë kohës kur Aleksandri ndiqte pushtimet e tij në Indi. Një Indian, i dëshiruar për të impresionuar mbretin, solli qenin e tij, i cili kishte një natyrë stoike dhe përbuzëse ndaj armiqve të cilësuar si të pavlerë.
Stadi i Parë: Qeni u vendos para një dremi, por e përbuzi atë si një armik të pavlerë, duke mos lëvizur nga vendi.
Stadi i Dytë: Më pas, u vendos para tij një derr i egër. Qeni e konsideroi “edhe këtë një armik të neveritshëm” dhe mbeti i qetë.
Stadi i Tretë: Më pas u provua me një ari. Qeni ende e përbuzi armikun e tij, duke pritur për një objekt më të denjë për guximin dhe forcën e tij.
Stadi i Katërt (Luftimi): Së fundi, u soll një luan i madh. Qeni e pranoi menjëherë kundërshtarin, zbuloi menjëherë një shkallë zelli të pakontrollueshëm, dhe u hodh mbi luanin me furinë, e kapi për fyti dhe e bëri tërësisht të paaftë për rezistencë.
Indianit, me dëshirë për ta befasuar mbretin dhe duke njohur qëndrueshmërinë dhe trimërinë e qenit të tij, urdhëroi që t’i pritej bishti, më pas një këmbë, dhe pastaj të gjitha këmbët. Edhe pse i gjymtuar, qeni vazhdoi të shtrëngonte luanin, duke mos e ulur aspak zellin e tij. Kjo tregonte karakterin e fortë dhe të papërkulur të kësaj race.
Qeni Molos/Shqiptar, me fuqinë, guximin dhe besnikërinë e tij të rrallë, shërben si një dëshmi e natyrës luftarake dhe mbrojtëse të Molosëve të Epirit. Përshkrimet historike si ato të Captain Brown, të shkruara në shekullin e 19-të, tregojnë qartë se kjo racë, e trashëguar nga Molosët, vazhdonte të njihej si “The Albanian Dog”, duke konfirmuar lidhjen gjeografike dhe etnike midis Shqipërisë (Epiri) dhe origjinës së kësaj race. Kjo e vendos Molosin jo vetëm si një kafshë të thjeshtë, por si një simbol të qëndresës dhe forcës, të njohur dhe të vlerësuar nga autorët e lashtë dhe të kohëve moderne.