Ilirët dhe Zhvillimet Parahistorike në Larginën Bankare të Lorch-it (Austri)

[ Austria dhe Zvicra tokë Ilire ] Peizazhi i Lorch-it dhe Haag-ut, i vendosur në zonën alpine të Austrisë së Sipërme dhe të Poshtme, paraqet një histori të thellë parahistorike që shtrihet prej mijëvjeçarëve përpara erës sonë. Gjetjet arkeologjike të periudhave të ndryshme nga Neoliti i Vonë, Epoka e Bronxit dhe Epoka e Hekurit dëshmojnë për një vijimësi të popullimit dhe të kontakteve kulturore që i paraprijnë formimit të identiteteve të njohura etnike të mëvonshme. Në këtë mozaik të gjerë kulturor, ilirët zënë një vend qendror si popull i parë indo-evropian i identifikueshëm qartë në rajon, të dokumentuar drejtpërdrejt nga gjetjet e periudhës së Hallstattit.

Vendbanimet e para të dokumentuara në këtë hapësirë datojnë rreth vitit 3000–2000 p.e.s., kur popullsitë para-indo-evropiane të kulturës danubiane zhvillonin një mënyrë jetese kryesisht bujqësore. Sëpata prej guri e Strengbergut dhe enët e pikturuara të zbuluara në Haag e zonat përreth paraqesin dëshmi të punimit të materialeve në kuadër të traditave neolitike. Këto komunitete jetonin në ferma të shpërndara ose në fshatra të vegjël, ushqeheshin me bujqësi dhe mbështeteshin në blegtori, duke krijuar kështu strukturat e para socio-ekonomike të zonës.

Rreth vitit 2000 p.e.s., një valë popullsie indo-evropiane depërtoi nga veriu, duke u përzier me popullsitë danubiane dhe duke krijuar një kulturë të përzier. Ky proces përbën fazën tranzitore drejt epokave të bronzit në të cilat rajoni u integrua në rrjete më të gjera teknologjike dhe kulturore evropiane. Epoka e hershme e bronzit, e dokumentuar në Seitenstetten dhe Plattenberg, dëshmon për vendbanime më të mëdha dhe më të përhapura. Ndërsa rreth vitit 1800 p.e.s. u shfaqën të ashtuquajturit “njerëzit e varreve të përkulura”, të cilët sollën teknologjinë e bronzit dhe një formë karakteristike të ritit të varrimit. Këta njerëz, të lidhur me kulturat e bronzit të Evropës Perëndimore, u integruan në popullsinë vendëse, duke krijuar zhvillime të reja në teknologjinë e armëve, veglave dhe bizhuterisë.

Në këtë kontekst të lëvizjeve etnike dhe kulturave të përziera, rreth vitit 1250–900 p.e.s., depërtoi nga verilindja vala e re e popullsive të kulturës Lusatia, paraardhësit e ilirëve të mëvonshëm. Ndryshe nga popullsitë e mëparshme, këto grupe sollën zakone varrimi thelbësisht të ndryshme, të ilustruara nga varrezat e Urnfield-it në Ennsdorf, Ernsthofen dhe Aschbach, ku trupat digjeshin dhe hiqet vendosej në urna balte. Këto ndryshime në ritualet funerare shënuan një transformim të dukshëm kulturor, i cili paralajmëroi praninë e një populli me identitet të formuar dhe zakone të qarta etno-kulturore.

Rreth vitit 900 p.e.s. filloi Epoka e Hershme e Hekurit, e njohur si periudha Hallstatt, një fazë në të cilën ilirët konsoliduan praninë e tyre në rajonin e Enns-it. Gjetjet në Ennsdorf – veçanërisht varri skeletor – dhe në St. Johann in Engstetten janë dëshmi të pakundërshtueshme të këtij populli indo-evropian në zonë. Këta ilirë përfaqësojnë popullsinë e parë të identifikuar qartë etnikisht në historinë e rajonit, për të cilën kemi materiale arkeologjike konkrete dhe, për më tepër, për të cilët mund të gjurmohen pasardhës etno-linguistikë deri te popullsia moderne shqiptare.

Ilirët e Hallstattit shquheshin për zotërimin e metalurgjisë së hekurit dhe për rolin e tyre aktiv në tregtinë ndërrajonale. Ata tregtonin kripë dhe hekur deri në Bohemi dhe në Italinë veriore dhe përdornin Danubin si rrugë kryesore të lëvizjes së mallrave. Prania e elementeve toponimike ilire, si Danubi dhe Erlauf, është një tjetër dëshmi e rëndësishme e ndikimit të tyre kulturor dhe gjuhësor. Megjithatë, ilirët nuk zhvilluan një shtet të centralizuar në këtë fazë, dhe prandaj emrat e mbretërive apo sundimtarëve të tyre në këtë territor nuk na janë transmetuar.

Rreth vitit 400 p.e.s., në horizont shfaqen keltët, të cilët përhapën sundimin e tyre në Alpet Lindore duke ardhur nga Galia përmes Gjermanisë jugore. Ata vendosën kontroll ushtarak dhe politik mbi territorin e Norikumit, mbretërinë e tyre që përfshinte rajonin midis lumenjve Enns dhe Ybbs. Keltët, të organizuar në struktura shtetërore më të qarta sesa ilirët, ushtruan ndikim të fortë kulturo- politik, duke i zhvendosur ilirët drejt zonave alpine më të larta. Megjithatë, gjurmët e ilirëve në këtë territor, si në kulturën materiale, si në toponimi dhe në rrjetet e tregtisë së epokës së hekurit, mbeten themelore për të kuptuar zhvillimin e mëvonshëm historik të rajonit.

Në përmbledhje, historia parahistorike e Lorch-it dhe Haag-ut nuk është vetëm rrëfim i ndryshimeve kulturore, teknologjike dhe demografike të Evropës Qendrore, por edhe një tregim i formimit të identiteteve të popujve të hershëm indo-evropianë. Mes tyre, ilirët përfaqësojnë një fazë kyçe në zhvillimin historik të kësaj hapësire, duke u shfaqur si populli i parë i dokumentuar drejtpërdrejt në rajon, me tradita të dallueshme funerare, ekonomi metalurgjike të zhvilluar dhe ndikim të qëndrueshëm territorial. Roli i tyre në periudhën Hallstatt është një element thelbësor për të kuptuar transformimet kulturore që do të formësonin më pas shoqëritë keltike dhe ato romane të Alpeve Lindore.

Parahistoria – Kronikat e Shtëpive të Qytetit të Hagës: https://share.google/MMazUykA1ZzNMUE1c

Lulzim Osmanaj