VENETËT – ILIRËT E VERIUT DHE THEMELUESIT E VENECIAS

Venetët (lat. Veneti, gr. Enetoi) banonin në veri të Italisë së sotme, në zonën midis lumit Po, Alpeve dhe detit Adriatik. Rajoni u quajt më vonë Venetia, që është emri i vjetër i Venecias. Ata shtriheshin gjithashtu deri në kufijtë lindorë me Istrinë dhe Dalmacinë, pra në një hapësirë të përbashkët kulturore me Ilirët.

Burimet antike i përshkruajnë si popull detar, luftarak dhe tregtar, të njohur për kalërinë dhe punimin e metaleve.

Origjina sipas burimeve antike
Shumë autorë të lashtë i lidhin Venetët me Ilirët: ja çka thonë autorët e lashtë si p.sh:

• Herodoti (V, 9) përmend Enetët e Adriatikut dhe thotë se ata kishin zakone të ngjashme me popujt ilirë.
• Titus Livius, historiani romak, shkruan se Venetët erdhën nga lindja, “nga brigjet ilire të Adriatikut”, dhe u vendosën në veri të Italisë.
• Plini Plaku përmend qartë se ata kishin “gjuhë dhe zakone të afërta me popujt ilirë.”
• Straboni (V, 1, 4) po ashtu e konsideron krahinën e tyre si pjesë të një zone ilire.

Në disa mite të hershme, Venetët identifikohen edhe me popullin Enet që përmendet në Iliadë, si aleatë të Trojës. Disa burime më të vona romake thonë se ata ishin pasardhës të Dardanëve që pas rënies së Trojës kaluan në brigjet e Adriatikut dhe më pas u vendosën në Italinë e Veriut.

Gjuha e tyre është dokumentuar në disa mbishkrime të lashta venete, të shkruara me alfabet etrusk ose latin të hershëm (shek. VI–II p.K.).

Linguistët e shek. XIX si Isaac Taylor dhe Paul Kretschmer vunë re se shumë fjalë të tyre kishin ngjashmëri të drejtpërdrejta me shqipen. Për këtë arsye, Taylor deklaron në veprën e tij The Origin of the Aryans:

“Venetët ishin një popull ilir; gjuha e tyre përfaqësohet sot nga shqiptarët.”

Kjo përputhet edhe me studime më të vona që theksojnë një trung të përbashkët iliro-venet, me ndikime të mëvonshme italike dhe kelte.

Venetët njiheshin për:

• Zotërimin e kalit – në monedhat e tyre paraqitet shpesh kali, si simbol i fuqisë dhe fisnikërisë.
• Tregtinë detare me etruskët dhe grekët.
• Artizanatin metalik – veçanërisht për punimin e bronzit dhe arit.
• Kultin e perëndeshës Reitia, një hyjni e ngjashme me perëndeshat ilire të pjellorisë dhe shkrimit.

Në varrezat e tyre janë gjetur objekte të ngjashme me ato të kulturës ilire të Dalmacisë dhe të Alpeve Dinarike, si fibula, stoli, armë dhe enë të punuara me motive spirale e diellore.

Me kalimin e kohës, Venetët u romanizuan, por emri i tyre mbeti i gjallë: nga “Venetia” mori emrin Venecia, dhe më pas Veneto, që ruan rrënjën “Venet” deri në ditët e sotme.

Në njëfarë mënyre, Venetët janë një degë e lashtë e trungut ilir, që u zhvendos drejt perëndimit dhe la pas një kulturë të pasur, pararendëse të qytetërimit venedikas.

• Kohëzgjatja: shek. X–I p.K.
• Origjina: Ilire, me lidhje trojane sipas miteve.
• Gjuha: Ilire e veriut, e afërt me shqipen.
• Qytetet kryesore: Padova (Patavium), Este (Ateste), dhe më vonë Venezia.
• Trashëgimi: ndikim në formimin e kulturës italo-adriatike dhe në vetë identitetin e Venecias.

Pra të bazuar në historinë e lashtësis në faktet e dokumentet që na ofrojnë studiues autorët e arkeolog të ndryshëm të kohës , po del që Romën dhe Italinë e kanë krijuar Ilirët. Paraardhësit tanë .
@s.ndrecaj