“Feja në Kosovë gjatë mesjetës” Jahja Drançollit – Një udhëtim në zemrën e fesë në Kosovën e mesjetës

Si libri “Feja në Kosovë gjatë mesjetës” ndryshoi rrëfimin për trashëgiminë fetare të Kosovës, duke zbuluar sekrete të haruara nën rrathët e kohës.

Në një botë ku historia shpesh lihet në hije nga narrativat moderne, Jahja Drançolli shfaqet si një udhërrëfyes i kujdesshëm, një arkolog dhe historian i Kosovës që ka shkrirë shtresat e së kaluarës për të zbuluar ndikimet e thella të fesë në tokën e tij. Libri i tij, “Feja në Kosovë gjatë mesjetës” (botuar në vitin 2008), nuk është thjesht një punim akademik – është një kryevepër që rikujton epokat e lashta, kur krishterimi dhe islamizmi u përplasën, bashkëjetuan dhe formuan identitetin e Kosovës. Në këtë artikull, do të eksplorojmë kontributin e Drançollit, argumentet e tij revolucionare dhe pse kjo vepër duhet të jetë në listën e leximit të çdo shqiptari që kërkon të kuptojë rrënjët e vërteta të vendit të tij.

Drançolli, i lindur në Kosovë në vitin 1949, është një nga figurat më të shquara në fushën e arkeologjisë dhe historisë, me një karrierë që shtrihet përgjatë dekadave. Si drejtor i Institutit të Arkeologjisë në Prishtinë, ai ka udhëhequr zbulime që kanë ndryshuar rrëfimin e historisë së rajonit. Libri i tij “Feja në Kosovë gjatë mesjetës” është fruti i viteve të kërkimeve të palodhshme, ku ai kombinon gërmimet arkeologjike me burime të shkruara, për të nxjerrë në dritë një periudhë turbulente nga shekulli VI deri në shekullin XV. Kjo vepër nuk është vetëm një katalog i objekteve fetare – është një narrative e gjallë që flet për luftëra, bashkëjetesa dhe transformime identitare.

Hyrja në botën e Drançollit fillon me argumentin kryesor të librit: se feja në Kosovën mesjetare nuk ishte një forcë e izoluar, por një mozaik i ndikimeve që formatoi shoqërinë. Drançolli argumenton se fillimisht, krishterimi në Kosovë ishte i thellë, me qendra të rëndësishme si Ulpiana (afër Prishtinës) që shërbeu si një bastion i fesë së krishterë bizantine. Ai përshkruan zbulimet e tij nga gërmimet në Prizren dhe Pejë, ku objekte si kryqe, mozaikë dhe kisha të lashta tregojnë për një periudhë lulëzimi kristian. Për shembull, në një anekdotë të mrekullueshme, Drançolli përshkruan zbulimin e një varri me motive kristiane në fushat e Rahovecit, i cili daton nga shekulli IX, duke sfiduar idenë se islami kishte zëvendësuar plotësisht krishterimin brenda disa dekadash.

Por libri nuk ndalet tek krishterimi. Drançolli hyn thellë në procesin e islamizimit, një fenomen që filloi me ardhjen e Perandorisë Osmane në fund të shekullit XV. Ai analizon si feja islame u përhap, jo vetëm përmes forcës ushtarake, por edhe përmes bashkëjetesës kulturore. Një kapitull i mrekullueshëm i librit fokusohet në monumente si Xhamia e Sinan Pasha në Prizren, e cila, sipas Drançollit, është një simbol i tranzicionit fetar. Ai argumenton se ky tranzicion nuk ishte i dhunshëm siç shpesh përshkruhet, por një proces gradual ku komunitetet e ndryshme fetare – kristiane, islame dhe edhe elemente pagane – bashkëjetuan. Kjo perspektivë është revolucionare, sepse sfidon narrativat nacionaliste që e paraqesin historinë e Kosovës si një luftë të pastër midis krishterimit dhe islamit.

Vepra e Drançollit nuk është thjesht shkencore; ajo është e mbushur me elemente njerëzore. Në një intervistë të mëvonshme, ai ka treguar se gjatë gërmimeve në manastirin e Decanit, ai hasi në një medaljon të lashtë me mbishkrimin “Pax Christi” (Paqja e Krishtit), i cili, sipas tij, përfaqësonte një thirrje për paqë në një zonë të trazuar. Këto zbulime, të detajuara me foto dhe vizatime në libër, bëjnë që lexuesi të ndiejë historinë si një film, jo si një leksion.

Por çfarë bën këtë libër brilant? Drançolli nuk është vetëm faktik; ai është kritik. Ai kritikon shpesh historinë e shkruar nga perspektivat perëndimore ose jugosllave, që kanë anashkaluar rolin e Kosovës si një qendër fetare. Për shembull, ai argumenton se studiuesit e mëparshëm kanë nënvleftësuar ndikimin e herezive kristiane, si Arianizmi, që u përhapën në rajon gjatë mesjetës së hershme. Kjo kritikë, e mbështetur në burime arkivore nga arkivat e Venedikut dhe Stambollit, bën që libri të jetë një kontribut global për studimet e mesjetës.

Ndikimi i “Feja në Kosovë gjatë mesjetës” ka qenë i madh në akademi dhe shoqëri. Libri është përkthyer në disa gjuhë, duke përfshirë anglishten dhe turqishten, dhe është përdorur si tekst bazë në universitete si ai i Prishtinës dhe Harvardit. Ekspertë të tjerë, si historianët e njohur Robert Elsie dhe Noel Malcolm, kanë vlerësuar punën e Drançollit për thellësinë e saj, duke e quajtur “një gur kilometrik” në historinë e Ballkanit. Megjithatë, libri nuk është pa kritika. Disa akademikë konservatorë argumentojnë se Drançolli mund të jetë i favorshëm ndaj tezes së bashkëjetesës fetare, duke minimizuar elementet e konfliktit, si luftërat midis Perandorisë Bizantine dhe Osmanëve. Përgjigja e tij, në një ese të mëvonshme, ishte se historia duhet të studiohet me syrin e pajtimit, jo të përçarjes.

Sot, në një Kosovë që po përballet me sfida identitare pas pavarësisë së vitit 2008, libri i Drançollit shërben si një udhërrëfyes. Ai na kujton se feja – qoftë kristiane apo islame – nuk është thjesht një burim konfrontimi, por një trashëgimi e pasur që mund të ndërtojë ura. Në një kohë kur ekstremizmi fetar kërcënon rajonin, mesazhi i Drançollit për bashkëjetesë është më relevant se kurrë.

Jahja Drançolli me librin “Feja në Kosovë gjatë mesjetës” na ofron një dritare në një të kaluar të harruar, ku feja ishte një forcë transformuese. Kjo vepër nuk është thjesht një libër – është një thirrje për të reflektuar mbi trashëgiminë tonë, për të mësuar nga gabimet e së kaluarës dhe për të ndërtuar një të ardhme të bashkuar. Nëse jeni një lexues i historisë, një student apo thjesht një qytetar kureshtar, ky libër ju fton të zhyteni në rrënjët e Kosovës.

Jahja Drançolli, në moshën 74-vjeçare, vazhdon të jetë një frymëzim – një dëshmi se historia e vërtetë nuk është e shkruar nga fitimtarët, por nga ata që gërmojnë thellë./usalbanianmediagroup.com