ANALIZË: MALI I ZI ISHTE SHQIPTARË , IDENTITETI MALAZEZ U KRIJUA SHUMË MË VONË

Mali i Zi ishte I banuar me popullsi Iliro-Shqiptarë ,identiteti malazez u krijua shumë më vonë ,me krijimin e këti termi nga sllavët dhe kisha e tyre ortodokse në fund të shekullit VIX fillim shekullit XX filloj edhe asimilimi i Fiseve Shqiptare .

Trashëgimia e përbashkët iliro-ballkanike
Në tekst theksohet se fiset malazeze dhe ato shqiptare kanë një bazë të përbashkët ilire dhe ballkanike të lashtë. Kjo lidhet me faktin që të dy popujt jetonin në zonat malore të paqasshme (Alpet Shqiptare, Malësia e Madhe, Malësia e Malit të Zi), ku ruajtën më gjatë zakonet e lashta.

Katundet dhe zakonet e përbashkëta:
Përmendet fjala katund (nga shqipja „selo“, fshat), që përdorej si njësi shoqërore-ekonomike në këto zona. Fiset malazeze dhe shqiptare kishin një strukturë fisnore shumë të ngjashme: kuvende pleqsh, ligje zakonore, ndarje në bajraqe dhe vëllazëri.

Procesi i slavenizimit:
Teksti thotë: një pjesë e këtyre fiseve u slavizuan gjuhësisht gjatë Mesjetës (pra pranuan gjuhën sllave), ndërsa pjesa tjetër mbeti shqiptare. Megjithatë, të dyja palët ruajtën shumë elemente të përbashkëta të kulturës dhe zakonit.

Vazhdimësia e qytetërimit autokton
Autori e quan këtë një civilizim të lashtë autokton, që ka ruajtur ligje fisnore antike dhe shprehje si:
“Čojstvo” (burrëri, nder – term malazez)
“Besa” (besë, nder – term shqiptar)
Këto dy vlera përfaqësojnë moralin e lartë të malësorëve si shqiptarë ashtu edhe malazezë.

Hartat dhe fiset:
Në poster është vendosur një hartë që paraqet fiset shqiptare dhe malazeze, si:
Kelmendi, Kuçi, Hoti, Gruda, Piperi, Kastrati, Triepshi, Shkreli, Plava, Gucia, Moraça, Piperi, Bjelopavliqi etj.
Këto fise shpesh kanë histori të përbashkët, luftëra kundër pushtuesve osmanë, por edhe konflikte mes vete.

Mesazhi kryesor:
Shqiptarët dhe malazezët kanë një rrënjë të përbashkët iliro-ballkanike.
Dallimi gjuhësor (shqipja – sllavishtja) ka ardhur më vonë, kryesisht pas mesjetës.
Përtej dallimeve, kultura fisnore, nderi, besa dhe burrëria i kanë lidhur gjithmonë.

Me fjalë të thjeshta: ky është një përpjekje për të treguar se shqiptarët dhe malazezët nuk janë dy popuj krejt të ndryshëm, por dy degë të një trungu të përbashkët ballkanik-ilir, të ndarë më shumë nga proceset historike dhe gjuhësore sesa nga origjina.

Fisi i Kuçit:
Kuçi është një nga fiset më të njohura në kufirin mes Malësisë së Madhe dhe Malit të Zi.
Fillimisht ka qenë fis shqiptar (shumë familje të Kuçit flisnin shqip).
Gjatë Mesjetës, një pjesë e Kuçit u slavizua gjuhësisht dhe sot identifikohen si malazezë.
Megjithatë, shumë këngë dhe legjenda shqiptare i përmendin Kuçët si pjesë e Malësisë.
Pra, kemi një ndarje: Kuçi shqiptar dhe Kuçi malazez – të njëjtën origjinë, por gjuhë dhe vetëdije të ndryshme sot.

Fisi i Hotit:
Hoti është një fis shqiptar autokton në kufirin Shqipëri–Mal të Zi.
Ata janë shqiptarë katolikë, të njohur për besën dhe për qëndresën ndaj pushtuesve osmanë.
Në shek. XIX–XX, Hoti ishte ndër fiset kryesore që mbronin kufijtë e Shqipërisë veriore.
Ndryshe nga Kuçi, Hoti nuk u slavizua, por ruajti gjuhën dhe identitetin shqiptar deri sot.

Fisi i Kelmendit:
Kelmendi është një fis i madh shqiptar, i vendosur në veri të Shqipërisë dhe në Malin e Zi (Tuz, Plavë, Guci).
Janë të njohur për qëndresën e tyre ndaj Perandorisë Osmane (lufta e famshme e vitit 1638).
Edhe pse një pjesë e tyre emigroi drejt Kosovës, Bosnjës dhe madje deri në Dalmaci, ata ruajtën gjuhën shqipe.
Kelmendasit janë të lidhur ngushtë edhe me disa fise malazeze (kanë lidhje gjaku dhe krushqie).

Fisi i Grudës:
Gruda është një fis shqiptar pranë Podgoricës.
Ashtu si Hoti dhe Kelmendi, Gruda mbeti shqiptare në gjuhë dhe identitet.
Kishin zakone të njëjta me malazezët fqinj: kuvendet, bajrakët, luftënrajtja dhe „besa“.

Fisi i Pipërve:
Piperi sot konsiderohen si fis malazez, por shumë studiues kanë treguar se kanë origjinë shqiptare.
Në mesjetë ishin pjesë e lidhjeve me fiset shqiptare dhe shpesh kanë luftuar bashkë me Hotin e Kuçin.
Sot, pothuajse plotësisht të slavizuar, por me toponime dhe kujtesë shqiptare.

Plava dhe Gucia:
Këto dy krahina kanë qenë të banuara me shumicë shqiptare (Kelmendas, Hot, Grudë, etj.).
Me kohë, pas sundimit osman dhe më pas me shtetin malazez, një pjesë e popullsisë u sllavizua, por ende sot aty ka një numër të madh shqiptarësh.

Çfarë tregojnë këto shembuj?
Shqiptarët dhe malazezët kanë dalë nga të njëjtat trungje fisnore në trevat e Ballkanit perëndimor. Procesi i slavizimit gjuhësor në Mesjetë bëri që disa fise të kalojnë në identitet malazez, ndërsa të tjerat mbetën shqiptare. Megjithatë, zakonet, nderi, besa, burrëria, struktura fisnore – mbeten pothuajse identike. @s.ndrecaj