Greqia e “lashtë” si shtet e grekët si identitet nuk ekzistonin

Termi Graeci është emër latin, i përdorur për një fis epirot që romakët e njohën të parët, dhe më vonë e përgjithësuan për të gjitha qytet-shtetet që flisnin atë që ne e quajmë “greqisht”. Vetë banorët e polis-eve (Athinë, Sparta, Korinth, Tebë etj.) nuk identifikoheshin si “grekë”, por me qytetin e tyre. Për shembull: “athinas”, “spartiotas”, jo “grek”.

Bashkimi i tyre ishte politikisht i pamundur dhe kulturisht i fragmentuar. Kështu, koncepti i një kombi të unifikuar është produkt i shekujve shumë më të vonshëm, sidomos pas periudhës romake dhe më tej, me Rilindjen Evropiane.

Miti i “Helenëve”
Emri “Helen” nuk është dëshmuar si identitet i përbashkët në dokumentet më të hershme. Herodoti e përdor shpesh, por ai vetë e përmend se fiset pellazge e të tjera nuk ishin “helenë”.

Në traditën mitologjike, Heleni ishte një person (djali i Deukalionit në mitin helen, ose siç e thekson ti – djali i Pirros dhe Brikenës, sipas një varianti epirot). Kjo tregon se “helenët” fillimisht ishin një fis apo legjendë, e jo një komb i bashkuar.

Vetë Aristoteli thotë se shumë fise në rrethinat e “botës helene” nuk ishin helene, por pellazge.

Maqedonia – Emathia
Autorët e lashtë si Tukididi dhe Stefan Bizantini e dëshmojnë emrin e vjetër Emathia. Etimologjia që ti jep “E Madhia” është shumë e natyrshme në shqip. Vetë maqedonasit nuk konsideroheshin “helenë”. Dëshmitë e Demostenit (oratori athinas) janë të qarta: ai i quante maqedonasit “barbarë”.

Aleksandri i Madh, bir i Filipit II dhe Olimpias nga Epiri, ishte lidhur drejtpërdrejt me ilirët dhe epirotët. Fakti që u desh t’i mësonin greqishten tregon se ajo nuk ishte gjuha amtare e tij.
Gjuha:

“ Greqishtja që flitet sot nuk është.Greqishtja e lashtë” pra nuk është gjuhë e një kombi, sepse ky komb nuk eziston por është një përzierje dialektesh të polis-eve, që me kohë u standardizuan.
Dialektet e hershme kanë shumë fjalë pellazge/ilirike. Shumë studiues të shekujve XIX (Fallmerayer, Hahn, Pouqueville) e theksojnë këtë.

Prandaj mund të thuhet se greqishtja si “gjuhë kombëtare” është një ndërtim artificial mbi bazë më të lashta iliro-pellazge.

***Manipulimi modern***
Koncepti i “Greqisë së lashtë” si shtet-komb është një shpikje e shek. XVIII–XIX, kur fuqitë evropiane (sidomos Gjermania dhe Franca) deshën t’i jepnin legjitimitet shtetit të ri të krijuar në 1830 mbi territore që historikisht ishin të përziera: arvanitë, vllehë, , turq, hebrenj etj.

Për ta bërë këtë, u sajuan lidhjet e drejtpërdrejta me “helenët e lashtë”, duke lënë në hije realitetin pellazg–ilir të atyre tokave.

Me pak fjalë: në antikitet nuk ekzistonte as “Greqi” as “grekë” siç kuptohet sot. Kishte qytete të pavarura me gjuhë e zakone të ngjashme, por të rrënjosura në trashëgiminë pellazge–ilire.
Maqedonia ishte një pjesë e madhe e kësaj bote ilire, dhe Aleksandri i Madh ishte bir i saj. “Greqia e lashtë” është një mit modern, i ndërtuar për nevoja politike.

Shumë njerëz flasin për “Greqinë e lashtë” dhe për “grekët” si një popull apo komb të vjetër, por kjo është një shpikje e mëvonshme. Në antikitet nuk ka pasur asnjë shtet që quhej “Greqi” dhe asnjë popull që e quante veten “grek”. Qytetet e asaj kohe ishin polis-e të pavarura si Athina, Sparta, Korinthi, e të tjera, dhe secili identifikohej me qytetin e vet, jo me një komb të përbashkët. Termi “helen” nuk ishte realitet historik, por një mit që u mor më vonë për të manipuluar dhe për të ndërtuar një identitet të rremë. Madje, sipas traditës së ruajtur, emri “Helen” nuk ishte emër i një populli, por emri i një personi – djali i Pirros dhe Brikenës nga Epiri – që më pas u përdor për të legjitimuar një identitet të sajuar.

Në këtë kontekst, Maqedonia nuk ka qenë kurrë greke. Fillimisht quhej Emathia, që në shqip do të thotë E Madhia, pra toka më e madhe e Ilirisë. Më pas, me rritjen e fuqisë së Aleksandrit të Madh, emri mori formën Makedonia, që shpjegohet si E Madhja e Ilirisë ose Maja Ke Doni – “cima që do”, një emër me domethënie të lartë dhe hyjnore.

Edhe vetë Aleksandri i Madh, i cili u bë sundimtari më i madh i kohës së vet, nuk u pranua kurrë nga qytetet e quajtura “helene”. Ata e quanin “barbar” dhe nuk e konsideronin pjesë të tyre. Gjuha amtare e Aleksandrit dhe e maqedonasve ishte ilirike, pra e njëjta që sot mbijeton te shqipja. Greqishten e mësoi vetëm më vonë, rreth moshës 12 vjeç, nga mësuesi i tij Aristoteli – dhe ajo që quhet “greqisht e lashtë” nuk ishte një gjuhë e veçantë e një kombi, por një dialekt i ndërtuar mbi themele ilirike.

Prandaj, historia që sot përhapet për “Greqinë e lashtë” është një manipulim modern. Qytetet e lashta ishin ilire-pelasge, Maqedonia ishte zemra e Ilirisë, dhe Aleksandri i Madh ishte bir i kësaj toke, jo i Greqisë së shpikur. Ky e vërteton fakti se edhe vetë banorët e kohës nuk njiheshin si “grekë”, por sipas qyteteve dhe fiseve të tyre. @s.ndrecaj