DETAJET/ Qendrimi Autonomist i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit

Një ndër zhvillimet më domethënëse të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit ishte evoluimi i saj nga një organizatë me orientim fillestar centralist në një lëvizje që artikuloi qartë kërkesa për autonomi. Ky ndryshim vjen në pah sidomos në dokumentet dhe veprimtarinë politike të fundvitit 1880, ku ndikimi i figurave të rëndësishme si Abdyl Frashëri ishte i qenësishëm.

Programi Autonomist i 27 Shtatorit 1878

Më 27 shtator 1878, në gazetën osmane “Tercüman-i Şark”, e cila botohej në Stamboll dhe kishte për kryeredaktor Sami Frashërin, u publikua një program i detajuar që parashtronte kërkesat për autonominë e vilajeteve shqiptare brenda Perandorisë Osmane. Pikat kryesore të këtij programi ishin:

• Bashkimi administrativ i vilajeteve shqiptare në një të vetëm – një Vilajet Shqiptar.
• Emërimi i nëpunësve që njihnin gjuhën shqipe, si kusht për ushtrimin e funksioneve në administratë.
• Thirrja dy herë në vit e një Kuvendi të Përgjithshëm të Vilajetit, me rol përfaqësues dhe vendimmarrës.
• Përdorimi i gjuhës shqipe në shkolla dhe administratë; turqishtja do të përdorej vetëm në komunikimin me pushtetin qendror në Stamboll.
• Krijimi i një milicie shqiptare, që do të garantonte sigurinë në të gjithë territorin e vilajetit.
• Ky program përbën një ndër artikulimet më të hershme dhe të qarta të kërkesës për vetëqeverisje shqiptare në kuadër të Perandorisë Osmane.

Nga Centralizmi në Autonomi

Dokumenti themelues i Lidhjes, i njohur si Kararnameja, përfaqësonte një qëndrim më të kujdesshëm dhe lojalist ndaj qeverisë osmane, duke pasqyruar një orientim fillestar centralist.

Megjithatë, zhvillimet politike dhe qëndrimet në rritje të elitës shqiptare në mbrojtje të interesave kombëtare sollën një kahje të re autonomiste, sidomos nga fundi i vitit 1880.

Kjo riorientim politik vlerësohet se ka qenë i ndikuar nga veprimtaria dhe ideologjia e Abdyl Frashërit, një prej figurave më të spikatura të Lidhjes dhe mbështetës i qartë i organizimit autonom të shqiptarëve.

————————–
Atatürk Kitapliğı, Istanbul. Tercuman-i Şark, 15 (27 shtator 1878).