“New York Times” për Kosovën: Një lëvizje drejt krishtërimit në një tokë myslimane

Të konvertuarit në Kristianizëm në Kosovë, ku shumica dërrmuese e njerëzve janë myslimanë, shpresojnë të ringjallin një të kaluar para-islame që e shohin si kyç për identitetin e tyre evropian.

Nga Andrew Higgins dhe Fatjona Mejdini
Raportim nga Llapushniku, Podujeva dhe Prishtina, Kosovë

Prifti katolik qëndronte në altarin e kishës mbi kodër gjatë ceremonisë së pagëzimit masiv, duke zhytur dhjetëra kokë në ujë dhe duke vizatuar një kryq me gisht në çdo ballë.

Më pas, ai kremtoi rikthimin e shpirtrave në krishtërim në një tokë ku shumica dërrmuese e njerëzve janë myslimanë — ashtu si burrat, gratë dhe fëmijët që qëndronin para tij.

Ceremonia ishte një nga shumë të tilla në muajt e fundit në Kosovë, një ish-territor serb i banuar kryesisht nga shqiptarë etnikë që shpalli pavarësinë në 2008. Në një regjistrim pranverën e kaluar, 93% e popullsisë deklaroi se ishte myslimane dhe vetëm 1.75% katolike.

Një numër i vogël aktivistësh shqiptarë të krishterë, të gjithë të konvertuar nga Islami, po u bëjnë thirrje bashkëkombësve të tyre të shohin kishën si një shprehje të identitetit të tyre. Ata e quajnë këtë “lëvizja e kthimit”, një përpjekje për të ringjallur një të kaluar para-islame që ata e shohin si një themel për vendin e Kosovës në Evropë dhe një barrierë ndaj ekstremizmit fetar që mund të përhapet nga Lindja e Mesme.

Para se Perandoria Osmane të pushtonte atë që sot është Kosova dhe zona të tjera të Ballkanit në shekullin e 14-të, duke sjellë me vete Islamin, shqiptarët etnikë ishin kryesisht katolikë. Nën sundimin osman, i cili zgjati deri në vitin 1912, shumica e popullsisë së Kosovës ndryshoi fenë.

Koha të kthehemi aty ku i përkasim — me Krishtin, tha At Fran Kolaj, prifti që kreu pagëzimet jashtë fshatit Llapushnik.

Në shumë vende myslimane, braktisja e Islamit mund të sjellë ndëshkime të rënda, ndonjëherë madje edhe vdekje. Deri më tani, ceremonitë e pagëzimit që po zhvillohen në Kosovë nuk kanë nxitur kundërshtime të dhunshme, megjithëse ka pasur disa reagime të ashpra online. (Nuk dihet ende se sa konvertime kanë ndodhur deri tani.)
Megjithatë, historianët, të cilët bien dakord se krishtërimi ishte i pranishëm në Kosovë shumë kohë para se Perandoria Osmane të sillte Islamin, vënë në pikëpyetje logjikën pas kësaj lëvizjeje.

“Nga një perspektivë historike, ajo që thonë ata është e vërtetë,” tha Durim Abdullahu, një historian në Universitetin e Prishtinës. Por, shtoi ai, “logjika e tyre nënkupton që të gjithë ne duhet të bëhemi paganë,” sepse njerëzit që jetonin në territorin e Kosovës së sotme para ardhjes së Krishterimit dhe më vonë Islamit ishin jobesimtarë.

Si shumë kosovarë të tjerë, z. Abdullahu tha se ai besonte se Serbia, e cila ka një popullsi kryesisht ortodokse të krishterë, kishte ndihmuar në nxitjen e lëvizjes së kthimit si një mënyrë për të krijuar përçarje në Kosovë. Megjithëse Serbia është akuzuar prej kohësh për minimin e stabilitetit të Kosovës, nuk ka asnjë provë që ajo ka promovuar këto konvertime.

Arkeologët në vitin 2022 zbuluan mbetjet e një kishe romake të shekullit të gjashtë pranë Prishtinës, dhe në vitin 2023 gjetën një mozaik me një mbishkrim që tregonte se shqiptarët e hershëm, ose të paktën një popull ndoshta i lidhur me ta, ishin të krishterë.

Megjithatë, Christophe Goddard, një arkeolog francez që punon në atë vend, tha se ishte e gabuar të imponoheshin konceptet moderne të kombit dhe etnicitetit mbi popujt e lashtë. “Kjo nuk është histori, por politikë moderne,” tha ai.

Gjurmë të së kaluarës së largët para-islame të Kosovës kanëmbijetuar gjithashtu në një numër të vogël familjesh që iupërmbajtën katolicizmit roman, pavarësisht rrezikut tëizolimit nga fqinjët e tyre myslimanë.

Marin Sopi, 67 vjeç, një mësues i gjuhës shqipe në pension, i cili u pagëzua 16 vjet më parë, tha se familja e tij kishteqenë “katolikë të fshehtë” për breza. Ai kujtoi se nëfëmijëri, ai dhe familja e tij respektonin Ramazanin me miqtë myslimanë, por fshehurazi festonin Krishtlindjet nështëpi.

“Gjatë ditës ishim myslimanë dhe gjatë natës të krishterë,” tha ai. Që kur u deklarua si i krishterë, ai tha se 36 anëtarëtë familjes së tij kanë braktisur zyrtarisht Islamin.
Islami dhe Krishterimi në Kosovë bashkëjetuan kryesishtnë paqe — deri kur ushtarët ortodoksë serbë dhe bandatparamilitare nacionaliste filluan të djegin xhami dhe tëdëbojnë myslimanët nga shtëpitë e tyre në vitet 1990.

Misionarët e huaj të krishterë janë distancuar nga fushata e konvertimit në Kosovë. Por disa shqiptarë etnikë që jetojnë në Evropën Perëndimore kanë ofruar mbështetje, duke e parë kthimin në katolicizëm si shpresën më të mirë të Kosovës për t’u bërë një ditë pjesë e Bashkimit Evropian, një klub kryesisht i krishterë.

Arber Gashi, një shqiptar etnik që jeton në Zvicër, udhëtoi për në Kosovë për të marrë pjesë në ceremoninë e pagëzimit në kishën e Llapushnikut, e cila ka pamje nga një vendlufte e madhe në vitin 1998 midis forcave serbe dhe Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Ai dhe aktivistë të tjerë shqetësohen se financimet për ndërtimin e xhamive dhe aktivitete të tjera nga Turqia dhe vende të Lindjes së Mesme si Katari dhe Arabia Saudite, me qasjet e tyre më konservatore, rrezikojnë formën tradicionalisht të relaksuar të Islamit në Kosovë. Shumica e këtyre fondeve janë shpenzuar në projekte zhvillimi ekonomik që nuk lidhen me fenë.

Qendra e Prishtinës ka një statujë në nder të Nënë Terezës, murgeshës katolike dhe fitueses së Çmimit Nobel për Paqe me origjinë shqiptare, dhe dominohet nga një katedrale e madhe katolike romake e ndërtuar pas luftës me Serbinë. Por aktualisht Turqia po financon ndërtimin pranë një xhamie të re gjigante, e cila do të jetë edhe më e madhe.

Zoti Gashi gjithashtu tha se ai kishte frikë nga një rikthim i ekstremizmit islamik që u shfaq gjatë dekadës së parë kaotike të pavarësisë së Kosovës. Sipas disa vlerësimeve, Kosova dha më shumë rekrutë për Shtetin Islamik në Siri se çdo vend tjetër evropian.
Nga ana tjetër, krishterimi, sipas tij, do të hapte një rrugë drejt Evropës.

Një goditje nga autoritetet vitet e fundit ka heshtur ekstremizmin dhe ka forcuar qasjen tradicionalisht të relaksuar të Kosovës ndaj Islamit. Rrugët e Prishtinës janë të mbushura me bare që shërbejnë një gamë të gjerë pijesh alkoolike. Gratë e mbuluara janë shumë të rralla.

Gezim Gjin Hajrullahu, 57 vjeç, një mësues që ishte ndër ata të pagëzuar kohët e fundit në Llapushnik, tha se ai ishte bashkuar me kishën katolike “jo për vetë fenë,” por për “identitetin tonë kombëtar” si shqiptarë etnikë. Edhe bashkëshortja e tij u konvertua.
Kryeministri etnik shqiptar i Kosovës, Albin Kurti, në një intervistë në Prishtinë, minimizoi rëndësinë e fesë për identitetin shqiptar.

“Për ne, fetë erdhën dhe ikën, por ne jemi ende këtu,” tha ai. “Për shqiptarët, për sa i përket identitetit, feja nuk ka qenë kurrë me rëndësi të parë.”

Kjo i dallon ata nga popujt e tjerë në federatën multietniketashmë të zhdukur të Jugosllavisë, e cila u shpërbë gjatëluftërave ballkanike në fillim të viteve 1990. Palët kryesorendërluftuese në fazat e hershme të konfliktit flisnin tënjëjtën gjuhë dhe dukeshin të ngjashëm, por dalloheshinqartë nga feja — serbët nga krishterimi ortodoks, kroatëtnga katolicizmi roman dhe boshnjakët nga Islami.

Aktivistët e lëvizjes së kthimit besojnë se edhe shqiptarëtetnikë duhet të forcojnë besnikëritë e tyre kombëtarepërmes fesë në formën e katolicizmit roman.
Boik Breca, një ish-mysliman aktiv në këtë lëvizje, këmbënguli se kisha katolike nuk është një ndërhyrje e huaj, por shprehja e vërtetë e identitetit shqiptar dhedëshmia që Kosova i përket Evropës.

Ai tha se interesi i tij për krishterimin filloi kur Kosova, sëbashku me Serbinë, ishte ende pjesë e Jugosllavisë. Ai u burgos si i burgosur politik në brigjet e Kroacisë. Shumënga bashkëvuajtësit e tij në burg ishin katolikë, kujtoi ai, dhe ndihmuan të zgjonte atë që tani e sheh si besimin e tijtë vërtetë dhe bindjen se “të parët tanë ishin të gjithëkatolikë.”

“Për të qenë një shqiptar i vërtetë,” tha ai, “duhet të jesh ikrishterë.”

Kjo pikëpamje është gjerësisht e kundërshtuar, përfshirëedhe nga kryeministri Kurti.
“Unë nuk e pranoj këtë,” tha ai.

Shtysa aktuale kundër Islamit filloi me një takim në tetor2023 në Deçan, një bastion i ndjenjave nacionaliste pranëkufirit të Kosovës me Shqipërinë. Mbledhja, ku morënpjesë intelektualë nacionalistë dhe ish-luftëtarë të UshtrisëÇlirimtare të Kosovës, diskutoi mënyra për të promovuar“shqiptarizmin” dhe vendosi se krishterimi do tëndihmonte.

“Që nga sot, ne nuk jemi më myslimanë,” thanëpjesëmarrësit, duke miratuar sloganin: “Të jemi vetëmshqiptarë.”

Takimi çoi në formimin e asaj që fillimisht u quajt Lëvizjapër Braktisjen e Besimit Islam, një emër provokues që mëpas u zëvendësua kryesisht me “Lëvizja e Kthimit.”

Nga zyra e tij në Prishtinë, e dekoruar me një model tëMekës, myftiu i madh i Kosovës, Naim Tërnava, e ka vëzhguar me shqetësim dhe trishtim lëvizjen e kthimit. Përpjekja për t’i shtyrë myslimanët të kalojnë nëkrishterim, tha ai, rrezikon të prishë harmoninë fetare dhepo përdoret nga “agjentë të huaj për të përhapur urrejtjendaj Islamit.”

“Misioni ynë,” shtoi ai, “është të mbajmë njerëzit në fenë tonë. Unë u them njerëzve të qëndrojnë në Islam.”

Shkrimin origjinal në anglisht e gjeni tek linku këtu.

Dokumenta bashkëngjitur