SHQIPTARËT NGA RRETHINAT E ATHINËS/ Në fillim të shekullit të 15-të, shqiptarët ishin shumë të fuqishëm në More

Kolonitë shqiptare janë shumë të shumta në Greqi. Pa llogaritur rajonet që mundi t’i hiqte Shqipërisë pas Luftës Ballkanike, elementi shqiptar përbën pjesën e shtatë të popullsisë së përgjithshme të Greqisë. Nuk e dimë kohën e ardhjes së këtyre kolonive në Greqi, por supozohet se daton e parë nga koha e pushtimit sllav. Në fillim të shekullit të 15-të, shqiptarët ishin aq të shumtë dhe aq të fuqishëm në More, sa për t’i pakësuar ata, sulltanit iu desh të dërgonte kundër tyre një ushtri të madhe nën udhëheqjen e Turaçanit. Vaineus, ata u tërhoqën nga vendi i rrafshët dhe formuan qendra të fuqishme në rajonin e Lalës dhe në Bardunia.

Nga kjo periudhë ose pak më vonë, ata u përhapën në të gjithë shtrirjen e Korinthisë dhe Argolis dhe populluan demat ose qytetet e Atikës deri nën Akropol ku janë disa dhjetra Vetëm pak vite më parë flitej vetëm shqip. Ato gjenden në Arkadia, Lakonia dhe Mesini. Tashmë para shekullit të gjashtëmbëdhjetë, këto koloni kishin avancuar në Aulis, Boeotia, Thermopylae dhe madje edhe Eubea. Nga Peloponezi, shqiptarët kaluan nëpër ishujt e Hidrës, Spetsia, Poros, Psara, Salamis dhe deri në Qipro. Në Hidra, si dhe në tre ishujt e tjerë, para disa vitesh elementi Gree nuk ekzistonte. Midis Hidriotëve, shkruan Pouqueville (Voyage de Gree, VI, 35), ka vetëm rreth njëzet grekë që kanë marrë leje për t’u vendosur atje për të tregtuar, pjesa tjetër janë vendas që flasin gjuhën Schype ose shqipe.

Kjo popullsi shqiptare plot energji e guxim, punëtore dhe luftarake, me moral të matur e të dëlirë, e ngriti Greqinë nga rrënojat e saj. Shkypetarët, të cilët historianët i quajnë epirotët, janë banorët aktualë të qytetit të Argos, jo më pak të famshëm se Sparta. Ata dallohen ndër banorët e gadishullit për pastërtinë, guximin dhe industrinë e tyre. Ashtu si argjivët e lashtë, ata nuk janë më mbarështues të kuajve të destinuar për lojërat e hipodromit, por kuajsh të fuqishëm dhe të fortë, të përkushtuar ndaj punës fisnike të bujqësisë. Këto përkujdesje nuk thithin industrinë e këtyre burrave, që gjenden në të gjitha viset e Moresë, ku ka tokë për të pastruar. Aktiviteti i tyre i çon, në varësi të stinëve, në Patra, në Elis, madje edhe në ishujt e Jonit. Por gjithmonë Schkypetars, ata jetojnë mes tyre, ndihmojnë njëri-tjetrin në nevojat e tyre dhe nuk dështojnë çdo vit të kthejnë kursimet e tyre në familje.

• (Pouqueville idem. V, 210, 211.)
• L.O