Në Maqedoninë e Veriut është zbuluar vendbanimi më i hershëm në Europë, por sa lidhje ka popullsia aktuale sllave, me gjetjet që i përkasin neolitit?!

Në Maqedoninë e Veriut është zbuluar vendbanimi më i hershëm në Europë, që i përket periudhës së Neolitit. Këtë e ka bërë të ditur ish-kryeministri maqedonas, Ljubço Georgievski, duke theksuar se ky zbulim i rrallë është realizuar nga një ekip arkeologësh ndërkombëtar.

“Sipas universiteteve gjermane, rreth 20 ditë më parë, një ekip ndërkombëtar arkeologësh, ku përfshihen edhe arkeologë grekë – një aspekt mjaft interesant – përcaktoi se vendbanimi në Vlaho, afër Manastirit, është më i hershmi në Evropë dhe i përket periudhës së Neolitit. Ky lajm nuk është bërë i njohur në Maqedoni për dy dekada. E dini pse? Pas publikimit, arkeologët serbë ngritën kundërshtime duke pyetur se si mund të ekzistojë një vendbanim më i vjetër se Lepenski Viri,” shprehet Georgievski.

Ai shtoi se, deri tani, Lepenski Viri është konsideruar vendbanimi më i vjetër në Evropë, dhe u shpreh i habitur që zbulimi i fundit mbi vendbanimin më të hershëm nuk po merr vëmendjen e duhur në Maqedoni.

Për këtë arsye, ish-kryeministri u bëri thirrje institucioneve që të mos e injorojnë këtë zbulim të rëndësishëm. Ai sugjeroi se qeveria duhet të investojë në krijimin e një qendre turistike në këtë vendbanim të lashtë, për ta kthyer atë në një atraksion turistik me potencial të madh.

Sipas eksperteve te antikitetit

Sipas ekspertëve të antikitetit, veçanërisht në lidhje me gjetjet arkeologjike dhe historinë e periudhës së neolitit në Maqedoninë e sotme të Veriut (ish-FYROM), ekzistojnë disa argumente historike dhe shkencore për të cilat populli i sotëm maqedonas nuk mund të ketë pretendime ekskluzive mbi këto gjetje.

1. Përkufizimi kulturor dhe etnik në periudhën e neolitit
   Neoliti (8000–2000 p.e.s.) shënon një periudhë paraqytetëruese kur komunitetet në Ballkan, si ato të Maqedonisë së sotme, kishin organizime shoqërore pa struktura të qëndrueshme etnike ose kombëtare siç i njohim sot. Sipas Marianna Nikolaidou dhe Paul Halstead në librin e tyre Neolithic Society in Greece (1986), është pothuajse e pamundur të flitet për “kombësi” në periudha të tilla të hershme, pasi strukturat shoqërore dhe kulturore ishin në një shkallë krejtësisht të ndryshme nga ato që do të formoheshin më vonë.
2. Ndikimi kulturor dhe hapësira e përbashkët
   Sipas James Mallory dhe Douglas Adams, autorë të Encyclopedia of Indo-European Culture (1997), periudha neolitike ishte e karakterizuar nga kultura të përbashkëta dhe të shpërndara në një territor të gjerë. Kultura e Starçevo-Körös-Criș (6200-4500 p.e.s.), e cila përfshin territoret e sotme të Maqedonisë së Veriut, Shqipërisë, dhe Serbisë, është dëshmi se banorët e rajonit kishin stile jetese të ngjashme, pa kufij etnikë të përcaktuar.
3. Gjetjet arkeologjike dhe kultura materiale
   Shumica e gjetjeve arkeologjike nga periudha neolitike përfaqësojnë një kulturë të përbashkët agrare e cila përfshinte disa popullsi dhe rajone. Andrew Sherratt, në librin The Archaeology of Europe (1996), tregon se kultura materiale e asaj periudhe nuk tregon për identitete të qarta etnike apo kombëtare. Shumë prej objekteve dhe teknologjive bujqësore u përhapën dhe u ndanë në të gjithë rajonin, përmes shkëmbimeve kulturore, dhe nuk janë të lidhura vetëm me një popull specifik.

Pretendimet e sotme të Maqedonasve për trashëgimi mbi kulturat para-sllave në Ballkan

Le te analizojme pretendimet e sotme të Maqedonasve te sotem për trashëgimi mbi kulturat para-sllave në Ballkan, duke u mbështetur në hulumtimet mbi dyndjet sllave dhe ndryshimet kulturore të rajonit.

1. Dyndjet Sllave dhe Fillimet e Gjuhës Sllave në Ballkan

Studiuesit tregojnë se gjuhët sllave u shfaqën në rajonin e Ilirikut (sot Ballkani) vetëm pas valës së dyndjeve të shekullit VI-VII. John Fine në librin e tij The Early Medieval Balkans (1983) përshkruan ardhjen e sllavëve në këtë rajon, duke theksuar se, deri atëherë, Ballkani ishte i populluar nga fise ilire, trake dhe helene që flisnin gjuhë jo-sllave. Kjo periudhë ishte një moment i rëndësishëm i transformimit demografik dhe kulturor që solli gjuhën dhe traditat sllave në Ballkan.

2. Rrënjët Kulturore para-sllave të Rajonit

Gjetjet arkeologjike dhe tekstet antike dokumentojnë praninë e disa kulturave antike në Ballkan, përfshirë ilirët, trakët dhe maqedonasit antikë, por këto kultura nuk kanë lidhje të drejtpërdrejtë etnike apo gjuhësore me popullsinë sllave që mbërriti shekuj më vonë. N.G.L. Hammond në A History of Macedonia (1972) shpjegon se maqedonasit antikë, që ishin fqinjë dhe të afërt kulturor me ilirët dhe grekët e vjetër, flisnin një dialekt të tyre dhe kishin një identitet të dallueshëm nga kulturat sllave.

3. Ndryshimet Etnike dhe Asimilimi Kulturor në Mesjetën e Hershme

Ndryshimi kulturor pas dyndjeve sllave përfshin asimilimin gradual të kulturave dhe popullsive të hershme në rajonet e Ballkanit. Në librin e tij The Illyrians (1992), John Wilkes përshkruan sesi sllavët u vendosën dhe krijuan bashkësi në rajon duke përfshirë gjuhën dhe zakonet e tyre. Por, ai thekson se nuk ka vazhdimësi etnike midis maqedonasve antikë dhe sllavëve, pasi elementët maqedonas antikë u zhdukën përpara periudhës së mesjetës, ndërsa sllavët adoptuan kulturën e tyre pa lidhje të drejtpërdrejtë me popullsitë paraardhëse.

4. Përdorimi Politizues i Historisë së Lashtë

Historianët bashkëkohorë si Michael R. Palairet argumentojnë në The Balkan Economies c. 1800–1914 (1997) se pretendimet për vazhdimësi etnike shpesh janë të ndikuara nga nacionalizmat modernë dhe politika identitare. Palairet thekson se, në shumë raste, përdorimi i figurave dhe kulturave historike bëhet për të ndërtuar një identitet kombëtar, edhe kur lidhjet historike apo etnike janë të dobëta ose joekzistente.

5. Mungesa e Lidhjes Mes Gjuhës Moderne dhe Popullsive Antike

Ndërkohë që maqedonasit e sotëm flasin një gjuhë sllave, pretendimet për trashëgimi të drejtpërdrejtë mbi maqedonasit antikë ose kulturat e tjera parahistorike nuk mbështeten nga prova historike apo gjuhësore. Sipas Linguistikeve të Ballkanit, e dokumentuar nga Ranko Bugarski dhe Celia Hawkesworth në Language in the Former Yugoslav Lands (2004), gjuha maqedonase moderne është një gjuhë sllave jugore e zhvilluar pas shekullit VII dhe nuk ka lidhje me greqishten e maqedonasve antikë apo me gjuhë të tjera indo-evropiane që fliteshin në Ballkanin parahistorik.

Lidhjet mes Maqedonasve antikë dhe Ilirëve

Sipas John Murray (The Classical review, Vol 26 1912) Fisi Peon zinte në kohët e hershme vendin e njohur më pas si Maqedoni, një emër që nuk shfaqet te Homeri, ndërsa Peonët shfaqen te katalogu dhe në librat X, XL, XIL, XVI., XVII., XXI. Tashmë, për shkak të gjuhës, ata konsiderohen me origjinë ilire, dhe janë të përshkruar zakonisht si trako-ilirë, ose (ashtu si Niebuhr dhe Ridgway do t’i quanin ata,) pellazgë. Ata ishin një popullsi lumore dhe emri i tyre shfaqet më shpesh i lidhur me lumenjtë Strymon dhe Axius.

. . .

Maximus Tyrius deklaron se Peonët adhurojnë Heliosin, dhe se imazhi peon i Heliosit është një disk i vogël mbi një shtyllë të gjatë. Forma e adhurimit të diellit është e ngjashme me ritin e përshkruar nga Proclus, të përdorur në Dafneforia për adhurimin e Apolonit.

Në përmbledhje, bazuar në burimet e lartpërmendura, është e qartë që:

• Sllavët u vendosën në Ballkan shumë kohë pas zhdukjes së maqedonasve antikë dhe popullsive të tjera autoktone të rajonit.
• Maqedonasit e sotëm flasin një gjuhë sllave dhe nuk kanë lidhje të drejtpërdrejtë gjuhësore, kulturore apo etnike me maqedonasit antikë.
• Pretendimet mbi trashëgiminë e hershme shpesh bazohen në ideologji politike dhe jo në fakte historike apo arkeologjike. / usalbanianmediagroup.com