“New York Times” më 1913: Pse Austria e krijoi Mbretërinë e Shqipërisë, në pritje të një princi dhe me kryeqytet Elbasanin

Në 31 gusht të vitit 1913, pak më shumë se 9 muaj pas shpalljes së pavarësisë nga Ismail Qemali në Vlorë, gazeta e përditshme amerikane New York Times i ka kushtuar një artikull të posaçëm mënyrës së qeverisjes të “mbretërisë” së krijuar rishtas.

Bota.al e sjell këtë artikull, për të kuptuar se cili ishte mendimi që mbizotëronte mes fuqive të mëdha, në kohën kur shpallej pavarësia e Shqipërisë. Dhe për të kuptuar, se çfarë vështirësie e jashtëzakonshme ka qenë për Ismail Qemalin dhe të gjithë udhëheqësit shqiptarë, për të mbajtur në këmbë shtetin e krijuar. Sepse ka qenë padyshim një përpjekje e madhe për të treguar se informacionet që qarkullonin në atë kohë dhe që gjenden edhe në këtë artikull mbartnin jo pak të pavërteta. Aty thuhet se “në Shqipëri, nuk ka gjurmë të një kombi apo elementë të një kombësie. Edhe gjurmët e një race të përbashkët janë të paqarta. Gegët në veri dhe toskët në qendër të ish provincës turke, edhe pse besohet që kanë një origjinë të përbashkët shumë të largët, dallojnë mes tyre në tipare, zakone, dhe në fe”.

Jo vetëm kaq. Mbi të gjitha, kur lexon këto reshta, kupton se sa vendimtare ka qenë mbështetja e Austro-Hungarisë, jo vetëm për të mbështetur shqiptarët në përpjekjet e tyre për ngritjen e flamurit dhe shpalljen e pavarësisë, por edhe mbajtjen larg të kthetrave të fqinjëve, nga territoret që i kishin mbetur Shqipërisë. Gjë të cilën e pranon edhe autori kur thotë se “Austria, me ndihmën e Italisë dhe miratimin hezitues të Gjermanisë, iu imponua Evropës me detyrën që të organizonte Shqipërinë si një mbretëri të re”.

Për më tepër lexoni artikullin e sjellë në shqip nga bota.al:

Ndonëse Fuqitë Evropiane nuk kanë caktuar ende një Princ, që do të vendoset në fronin e Mbretërisë së re të Shqipërisë, thuhet se kryeqytet i vendit do të jetë qyteti i Elbasanit, i cili ndodhet në një distancë të barabartë nga kufiri serb në veri dhe kufiri grek në jug, dhe pothuaj përballë portit të Durrësit. Eshtë e rëndësishme për shkak të kushteve të përgjithshme që presin monarkun e ri që qyteti, edhe pse afro 40 milje nga bregu, të mund të arrihet vetëm duke bërë disa ditë rrugë përgjatë shtigjeve të mushkave, dhe që ai të mos ketë një vendbanim të përshtatshëm për një banor evropian.

Ne jemi mësuar që ta asociojmë zyrën e një monarku modern, me vendin që ai qeveris; por në Shqipëri, nuk ka gjurmë të një kombi apo elementë të një kombësie. Edhe gjurmët e një race të përbashkët janë të paqarta. Gegët në veri dhe ttoskët në qendër të ish provincës turke, edhe pse besohet që kanë një origjinë të përbashkët shumë të largët, dallojnë mes tyre në tipare, zakone, dhe në fe. Në jug dhe në kufijtë e Bullgarisë dhe Serbisë ka shqiptarë, grekë, serbë, bullgarë dhe turq.

Nuk ka gjuhë të përbashkët, dhe i vetmi ligj që mund të thuhet se respektohet është ligji i vjetër i gjakmarrjes, i cili është shumë i ngurtë. Sa për fenë, apo pasionet dhe paragjykimet që i kanë rrënjët në fe, shumëllojshmëria është e madhe. Tre të pestat e popullsisë – që vlerësohet afro 1.200.000, numri i vërtetë është i paqartë – janë muhamedanë, ndërkohë që pjesa tjetër janë të ndarë mes kishave katolike dhe ortodokse greke, dhe asnjë sekt nuk është në marrëdhënie të mira me tjetrin.

Sundimi i turqve sa kohë që ekzistonte, ishte e vetmja lidhje uniteti e njohur në provincë, dhe ajo ishte e çrregullt, e pasigurt dhe shpesh e dobët, me shpërthime egërsie. E vetmja formë qeverisjeje është praktikisht feudale, ku Bejlerët e fiseve të ndryshme kanë të njëjtin pushtet si Krerët e Maleve të Skocisë dy shekuj më parë.

Shumë prej këtyre me ndjekësit e tyre, vazhdojnë ta shohin Sulltanin si zotin e tyre, besojnë se ishte prej urdhrave të tij që serbët u tërhoqën nga territori që mbanin pushtuar, dhe janë të bindur se ai “nuk do të lejojë” që një princ Evropian të vijë për t’i qeverisur. Mes këtyre myslimanëve dhe të krishterëve të cilësdo degë ka një hendek të gjerë, dhe sundimtari që do të marrë përsipër nën një qeveri të përbashkët do ta ketë pothuaj të pamundur.

Për një popullsi – vështirë se mund ta quash popull – që përmbledh kaq shumë elementë të ndryshëm dhe në konflikt mes tyre është e qartë se fjalët “autonomi” dhe “pavarësi kombëtare” kanë një kuptim shumë të zbehtë, dhe shpesh nuk kanë fare kuptim.

Një pjesë e konsiderueshme e shqiptarëve, analfabetë dhe që flasin dialekte të ndryshme, janë të paditur për ngjarjet e vitit që kaloi dhe nuk dinë asgjë për ndonjë luftë, përveç grindjeve mes tyre.

Kjo situatë e gjërave nuk është aspak e re. Ajo dihej mirë kur Austria, me ndihmën e Italisë dhe miratimin hezitues të Gjermanisë, iu imponua Evropës me detyrën që të organizonte Shqipërinë si një mbretëri të re. Dhe hedh një dritë mbi qëllimet dhe tendencat e “koncertit të Evropës”, se secili prej lëvizësve kryesore të kësaj politike u vu në fakt në lëvizje nga frika se fuqia tjetër do të përfitonte shumë, nëse Shqipëria nuk tërhiqej nga shpërndarja e përgjithshme e plaçkës së luftës./The New York Times, Gusht 1913