“BRITANNICA”: Popujt e lashtë të Ballkanit – thrakët, ilirët dhe maqedonasit – kishin një marrëdhënie të ngushtë gjenetike

Popujt e lashtë të Ballkanit – thrakët, ilirët dhe maqedonasit – kishin një marrëdhënie të ngushtë gjenetike, kulturore, gjeografike dhe gjuhësore që i dallonte ata nga fqinjët e tyre jugorë, grekët. Edhe pse të ndara nga njëri-tjetri në shumë aspekte, këto grupe ishin pjesë e një kuadri më të gjerë indo-evropian që përfshinte Ballkanin qendror dhe verior. Ndërlidhja e tyre demonstrohet përmes një kombinimi të dëshmive arkeologjike, historike dhe gjuhësore, ndërsa diferencimi i tyre nga grekët bazohet në shënues kulturorë, gjuhësorë dhe gjenetikë që zbulojnë shtigje të veçanta evolucionare.

Lidhjet gjenetike

Studimet gjenetike moderne kanë treguar se popullatat e lashta në Ballkan, duke përfshirë trakët, ilirët dhe maqedonasit, kishin paraardhës të përbashkët. Këto popullata ishin pjesë e migrimit më të gjerë indo-evropian në Evropën Juglindore dhe shënuesit gjenetikë sugjerojnë se ato ishin të lidhura ngushtë. Studimet e ADN-së të mbetjeve antike nga këto rajone sugjerojnë ngjashmëri në haplogrupe, veçanërisht midis trakave dhe ilirëve, duke mbështetur idenë e një pishinë të përbashkët gjenetike. Këto gjetje sugjerojnë një shkallë të vazhdimësisë së popullsisë në Ballkan përpara ndikimit të gjerë grek dhe më vonë romak.

Në të kundërt, grekët e lashtë, megjithëse edhe indoevropianë, kanë shënues gjenetikë që i dallojnë ata nga fqinjët e tyre veriorë. Popullsia greke u ndikua nga migrimet nga Lindja e Afërt, veçanërisht gjatë epokës së bronzit, e cila futi elemente të ndryshme gjenetike jo aq të përhapura në Traki, Iliri apo popullata maqedonase.

Afinitete kulturore

Nga ana kulturore, trakët, ilirët dhe maqedonasit ndanin struktura të ngjashme shoqërore, praktika fetare dhe tradita luftarake. Të tre grupet praktikonin kulte luftëtarësh dhe i konsideronin mbretërit e tyre gjysmë hyjnorë. Kështu, mbretërit thrakas shiheshin shpesh si ndërmjetës midis perëndive dhe njerëzve, një tipar që pasqyronte monarkinë maqedonase, veçanërisht nën Filipin II dhe Aleksandrin e Madh.

Praktikat funerale theksojnë më tej lidhjet kulturore. Përdorimi i tumave të mëdha të varrimit të njohura si tuma ishte i zakonshëm tek trakët dhe ilirët si dhe te maqedonasit. Këto tuma u përdorën për të nderuar individë me status të lartë dhe objektet e pasura funerale të gjetura në këto varre sugjerojnë ide të përbashkëta për jetën e përtejme dhe rolin e elitës.
Praktikat fetare midis tre grupeve ishin gjithashtu të ndërthurura. Hyjnitë si Kalorësi Trak adhuroheshin në të gjithë rajonin dhe figura të ngjashme shfaqen në ikonografinë fetare ilire dhe maqedonase. Këto motive të përbashkëta fetare kontrastojnë me panteonin olimpik të grekëve, megjithëse sinkretizmi ndodhi me kalimin e kohës, veçanërisht me përhapjen e kulturës helenistike.

Afërsia gjeografike

Gjeografikisht, territoret e trakëve, ilirëve dhe maqedonasve kufizoheshin me njëra-tjetrën, duke krijuar zona natyrore ndërveprimi dhe shkëmbimi. Trakia mbulonte një zonë të gjerë që përfshinte pjesë të Bullgarisë, Greqisë dhe Turqisë moderne, ndërsa Iliria mbulonte pjesën më të madhe të Ballkanit Perëndimor, duke shërbyer si një urë që favorizonte ndërveprimet kulturore dhe ushtarake.

Ngjashmëritë dhe dallimet gjuhësore

Nga ana gjuhësore, gjuhët trake, ilire dhe maqedonase i përkisnin të gjitha familjes indo-evropiane, megjithëse klasifikimet e sakta mbeten të debatuara për shkak të dëshmive të kufizuara të drejtpërdrejta të teksteve të shkruara. Gjuhët trake dhe ilire ishin ndoshta degë të veçanta të familjes indo-evropiane, me disa studiues që sugjerojnë se ato mund të kenë formuar një vazhdimësi dialektore, që do të thotë se folësit e secilës mund të kuptonin njëri-tjetrin në një farë mase.

Gjuha maqedonase, e debatuar shpesh mes studiuesve, ishte ndoshta një dialekt pellazgjik me ndikim të fortë trako-ilir. Kjo sugjeron që ndërsa elitat maqedonase flisnin pellazgjisht, veçanërisht pas pushtimit nën Filipin II dhe Aleksandrin e Madh, njerëzit e thjeshtë mund të kenë folur një gjuhë më të ngjashme me trakishten ose ilirishten. Kjo përzierje gjuhësore nxjerr në pah pozicionin ndërmjetësues të maqedonasve midis botës së lashtë greke (pellazge) në jug dhe asaj trako-ilire në veri.

Në të kundërt, greqishtja e vjetër u zhvillua veçmas nga këto gjuhë veriore. Dialektet e lashta greke, duke përfshirë doriken, aelishin dhe jonianen, ishin pjesë e një dege të qartë greke të familjes indo-evropiane që divergonte herët nga gjuhët ballkanike. Gjuha greke u formua nga qytetërimi mikenas dhe u ndikua nga kontakti me Lindjen e Mesme, duke krijuar një ndarje gjuhësore dhe kulturore midis grekëve dhe fqinjëve të tyre veriorë.

Dallimet nga grekët

Ndërsa trakët, ilirët dhe maqedonasit kishin shumë të përbashkëta, ata ndryshonin ndjeshëm nga grekët në disa aspekte kryesore. Nga ana kulturore, grekët zhvilluan një shoqëri më të urbanizuar, qytet-shtet, në kontrast me shoqëritë fisnore të trakëve dhe ilirëve. Feja greke, e përqendruar te perënditë olimpike, ishte gjithashtu e zyrtarizuar në krahasim me traditat animiste dhe shamaniste të trakëve dhe ilirëve.

Për sa i përket qeverisjes, grekët, veçanërisht në Athinë dhe qytete-shtete të tjera, praktikonin forma të demokracisë dhe oligarkisë së drejtpërdrejtë, ndërsa trakët, ilirët dhe maqedonasit sundoheshin nga mbretër me pushtet absolut ose pothuajse absolut. Këto dallime politike formësuan zhvillimin më të gjerë kulturor të këtyre rajoneve, me theksin grek në pjesëmarrjen qytetare në kontrast me monarkitë fisnore të veriut.

Përfundimi

Trakët, ilirët dhe maqedonasit ishin thellësisht të ndërlidhur, si gjenetikisht ashtu edhe kulturalisht, dhe ndanin tradita, praktika fetare dhe struktura shoqërore të përbashkëta. Afërsia e tyre gjeografike lejonte ndërveprim të vazhdueshëm dhe gjuhët e tyre ndoshta kishin tipare të mbivendosura. Megjithatë, këto grupe ndryshonin nga grekët si në zhvillimin e tyre kulturor ashtu edhe në atë gjuhësor. Ndërsa kontakti me botën greke ndikoi tek këta popuj veriorë, veçanërisht gjatë periudhës helenistike, ata ruajtën identitetet dhe traditat e tyre unike, duke i dalluar ata nga qytetërimet helene në jug.

@s.ndrecaj

Lexues deri më tani: 9