MONEDHË E LASHTË 2300 VJEÇARE ‘ILIRO – PAONE’ SHKRUAR NË SHQIP

Marr shkak nga një postim i mikut tonë Blandor Abazi mbi dy monedhat madhështore të mbretit ilir ‘ΑΥΔΩΛΕΟΝ; Avdoleon’ të Paionisë, sot po sjellim edhe disa emra të tjerë të cilët duken në pamje të parë si emra të besimit mysliman apo të përkatësisë turke.

Dhe kemi pikërisht, e kryesisht të bëjmë, me emërtimin mbi dritën shkëlqimin, vetitë e Yllit më të madh universalit Diell.

Duke u nisur mbi fjalën e lashtë shqipe ‘YLL’ nga ku kemi edhe në gjuhën greke: ‘YLL = IL/io = Diell’ ashtu si në gjuhën e sotme shqipe kemi: “Borë dhe Dēborë” e njëjta ka ndodhur edhe mbi fjalën e saj: ‘Yll’ dhe “D’yll~Dyll >Dìll >Diell”.

Julius Pokorny na shpjegon gjithashtu se tek gjuha shqipe, një gjuhë e lashtë brygiane kjo, sjell ende sot në fjalorin e saj: “Beh = dritë (shkëlqim) dhe z’beh = jo ndriçim” nga PAlb *Bâ -h; bēh = dritë (Diell), nga ku kemi sot në shqip: “Ba / pa; pah” (del në Pah) në dritë, ‘pamje ~shfaqje’ por dhe folja e lashtë shqipe “Pa” (Ai pa, ti pe, unë pashë ata panë , dhe në dialektin geg paskajoren “me pa”).

E normal prej këtu kemi gati emërtimet më të para ‘zanafillore’ në gjuhën shqipe: “AB + YLL = Abyl, Abil, Aboll/-on; Apollon”, apo edhe: Abyll; Abel -i (dhe Kaini) etj. Njëjtë siç kemi edhe: Ab/dyl; Avdyl (apo; Ab/di; Avdi, etj.).

Ky emërtim i lashtë ‘parashkrimor’ (pagan) gjendet pikërisht në monedhën e lashtë ‘iliro-paone’ që shohim në foto: ‘ΑΥΔΩΛΕΟΝ; Avdoleon’ si rrjedhë i emrit: Abdyl; Avdyl, AVDYL/eon, emërtim ky i cili dukshëm motivohet dhe flet vetëm shqip.

Aleksander Hasanas

***Monedha I.

MBRETRIT e PAONIS. Avdoleon. 315-286 para Krishtit. AR Tetradrachm (17,31 gm). Goditur rreth 306 pes. Kreu i Herakles djathtas, i veshur me kokë lëkure luani / BAΣIΛEΩΣ AYΔΩΛEONTOΣ. Zeusi ulur majtas, duke mbajtur shqiponjën në dorën e djathtë, skeptrin me majë lotusi në të majtë; monogram më parë. AMNG III 12; SNG ANS 1062 (e njëjta vdes përpara); SNG Kopenhagë -. VF, flan zgjedhje. Shumë e rrallë.

Provenance: Classical Numismatic Group, Inc. Shitje Triton VII e 12.01.2004, pjesa: 150.

P.S .: Pas vdekjes së Perdikkas III të Maqedonisë në 359 pes, Paionët, një nga fiset përreth Maqedonisë, filluan të rebeloheshin. Ndërsa ai e konsolidonte pushtetin e tij në fronin maqedonas, Filipi II i Maqedonisë përkohësisht i kontrollonte ata me ryshfet dhe premtime. Paionasit, të frikësuar nga planet e Filipit, kërkuan ndihmën e Athinës dhe, në verën e vitit 356 para Krishtit, mbreti i Paionisë, Lykkeios, nënshkroi një traktat aleance me qytetin-shtet.

Kjo u tregua e pafrytshme ndërsa maqedonasit, përsëri nën Parmenion, rikuperuan Paioninë dhe për pjesën e mbetur të shekullit të 4 para Krishtit ishte një shtet “aleat”, duke mbajtur një ndjenjë gjysmë-autonomie ndërsa furnizonte ushtritë e Aleksandrit III të Maqedonisë me mercenarë.

Në konfuzionin dhe luftën civile në iMaqedoni pas vdekjes së Aleksandrit IV të Maqedonisë, Paonia përsëri u pavarësua. Kasandri, i lodhur nga lufta për ta bërë veten mbret të Maqedonisë, siguroi kufirin e tij verior duke ndihmuar Avdoleon në mposhtjen e Autariatae. Kjo aleancë funksionoi edhe për Paionasit; Avdoleoni fitoi një aleat të fuqishëm.

Se Avdoleoni vazhdoi të ndërtonte lidhje të tilla me fqinjët e tij është e qartë përmes martesës së vajzës së tij me Pirron, Mbretin e Epiros dhe kushëririn me shtëpinë mbretërore maqedonase përmes Olimpiadës, nënës së Aleksandrit III. Pak kohë pas vdekjes së Avdoleonit, sidoqoftë, Paeonia u kthye në kontrollin maqedonas nën dardanin: Antigonos II Gonatas.

Monedha II.

MBRETT E PAJONIS. Avdoleon, rreth 315-286 pes. Tetradrachm (Argjend, 27 mm, 17,16 g, 11 orë), Astibus ose Damastion. Kreu i Herakles djathtas, i veshur me koke lëkurë luani. Rev. ΑΛEΞANΔPOY Zeusi ulur majtas në fronin e ulët, duke mbajtur skeptrin e gjatë në dorën e majtë dhe shqiponjën duke qëndruar djathtas me krahë të mbyllur në të djathtë; në të majtë, monogram. Çmimi 653. Wagoner, Refleksione të mëtejshme mbi Avdoleon dhe nenexhikun e tij Alexander, RBN 129 (1983), 25a. I rrallë.

Një shembull i shkëlqyeshëm, i butë dhe i goditur ashpër. Me një shkulje shumë të zbehtë në faqe, përndryshe, jashtëzakonisht mirë.

Nga një koleksion gjerman, i mbledhur që nga vitet 1960.

Provenance: Leu Numismatik Web Ankand 1 i datës 25.06.2017, pjesa: 343.

Profesor Aleksander Hasanas